________________
૧૮૨
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ આમ થવા છતાં વકીલે, ન્યાયાધીશે એ બધું રહેશે ખરું, પણ તેમનું સ્થાન અને ધ્યેય અવશ્ય બદલાઈ જશે. પ્રજા પ્રત્યે
પ્રજામાં આવા ગુનેગારે ઓછા પાકે તે સારુ સમાજ અને જાતિનાં સંગઠન પ્રત્યે પણ રાજસંસ્થા કે સરકારે લક્ષ આપવું જરૂરી છે. એક નાનામાં નાની કેમનું પણ બંધારણ હોવું જોઈએ. આમ થવાથી તે તે સંગઠનથી તે તે જાતિ અને સમાજની આગેવાન વ્યક્તિઓના શિરે તે તે સમાજ કે જાતિની જવાબદારી રહેશે અને નાનીનાની ભૂલેને તે તેઓ અંદરોઅંદર નિકાલ લાવી શકશે. આથી સરકારને અધિક અમલદારે કે લશ્કર રોકવાની જરૂર નહિ રહે, અને તેમ થવાથી તેટલો રાષ્ટ્ર પર પણ ખર્ચને બોજો ઓછો થશે. આ બન્ને દૃષ્ટિએ આમ થવું સહિતકર છે. ગુનાનું મૂળ
કોઈ પણ ગુનેગાર થયેલે માણસ સંગ અને કારણે સિવાય ગુનેગાર થયો હોતો નથી. પ્રથમ તો નિરુપાયે જ તેને તેમ થવાની ફરજ પડી હોય છે. પરંતુ જેમ જેમ તેના પર ગુનેગારની છાપ ઠેકાતી જાય છે, અને ઊલટા ઉપચાર અજમાવાતા જાય છે, તેમતેમ તે વધુ પાપી બનતો જાય છે. એટલે આ વિષયમાં તેવા નિષ્ણુત માનસશાસ્ત્રીઓ રોકી તેમને સુધારવાનો પ્રયાસ કરવો તે વધુ ઉપયોગી છે. માબાપે અને સમાજ
માબાપોએ બાળકોને નાનપણથી જ નીતિ અને ધર્મમય સંસ્કારો તેના જીવનમાં રેડવા જોઈએ. શિક્ષકોએ માનસશાસ્ત્રી બની આવા આવા દુર્ગાનો જન્મ ન થાય તે પ્રત્યે લક્ષ્ય આપવું જોઈએ, અને સમાજના નેતાઓએ સમાજની વ્યક્તિઓ પાપ કે અધર્મ ન કરે તે સાર તેની આર્થિક સ્થિતિ તપાસતાં રહેવું જોઈએ. તે સાધનહીન
