________________
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ વૃત્તિમાં નૈતિક્તાની મહાન હાનિ છે. વ્યાજ પર છવનારો માણસ પરસેવાની કમાઈ મેળવવાને બદલે વ્યાજ પર જ જીવનારું નિષ્ક્રિય પૂતળું બની જાય છે. તેની વૃત્તિમાંથી ઉદારતાનું તત્વ અલ્પ થતું જાય છે. વ્યાજવૃત્તિ એ માનવીના માનસને ક્ષુબ્ધ બનાવવાનું એક પ્રબળ શસ્ત્ર છે. તે શસ્ત્રનો ભેગ બિચારી ગરીબ પ્રજા થઈ પડે છે.
વ્યાપારશાહીના જમાનામાં કૃષિકારના હદયની હાય આ જ વૃત્તિને અંગે એ વ્યાપારીઓએ લીધી હતી. આજે પણું દારૂ અને એવા વ્યસનના છંદમાં પડેલા મજૂરે અને તેવી ગરીબ પ્રજાને પઠાણ, મારવાડી કે તેવી વ્યાજખાઉ પ્રજા ખૂબ પીડે છે. તેનાં ઉદાહરણ પણ કઈ ઓછાં નથી. અમને ઈડરના પ્રવાસમાં સાઠના એકસિર માત્ર દશ જ માસમાં થયેલા જણાયા હતા. આ બધા નિરંકુશ વ્યવસ્થાની સ્વછંદતાના નમૂનાઓ છે. પોતપોતાનાં કર્તવ્યોને સંભાળવામાં સ્વાર્થવૃત્તિને પ્રથમ ખૂબ જ ભોગ આપવો પડે. પરંતુ આખરે તે માર્ગ જ સુંદર અને સૌ કેઈને હિતકર છે એમ સ્પષ્ટ દેખાય છે. સરકાર તો ઋણરાહત કે તેવા કાયદા જ ઘડી શકશે. ખરી રીતે આ આખું કાર્ય પ્રજાસેવકે અને પ્રજા જ પાર પાડી શકે. બ્રાહ્મણ
જીવન નિભાવવા માટે જેવી રીતે કૃષિની અને વ્યવહારમાં સરળતા લાવવા માટે વિનિમયાદિ વ્યવસ્થાની જેટલી આવશ્યક્તા છે તેટલી જ બલકે કેટલીક વાર તેથી પણ વધુ આવશ્યક્તા અને ઉપ
ગિતા શિક્ષણ અને સંસ્કૃતિની ખાસ છે. શિક્ષણથી માનવી સત્યાસત્યન, હિતાહિતનો કે આવશ્યકઅનાશ્યક વિવેક કરતાં શીખે છે. સંસ્કારિતાથી સત્ય, હિતકર અને આવશ્યક ક્રિયા આચરવામાં એકચિત્ત રહી શકે છે. આ બન્ને તત્ત્વને પ્રજામાં પ્રચાર કરવા માટે જે વર્ણની ઉત્પત્તિ થઈ છે તેમને જ બ્રાહ્મણો તરીકે ધર્મશાસ્ત્રમાં વર્ણવ્યા છે.
