________________
૧૫ર
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ પાડોશી જ લાગે. માતા પુત્રને પણ પડેલી જ ગણે, અને એટલા જ ક્ષેત્રમાં તે પોતાના પાડોશીધર્મની ઇતિસમાપ્તિ માની લે. પરંતુ એ કંઈ પૂરું પાડોશીધર્મ બજાવ્યો ને ગણુય. ' • ઇતર પ્રાણીઓ પણ પોતાની જાતિ પ્રત્યે તો વફાદાર અને સહાયક રહે જ છે. કૂતરાં પણ પોતાની શેરીનાં કૂતરાં સાથે ભાગ્યેજ બાઝે છે. તો તેના કરતાં મનુષ્યજતિમાં માનસિક વિકાસ વધુ હોવાને લીધે તેની કર્તવ્યજવાબદારી અધિક હોય તે સ્વાભાવિક જ છે. તેનું કર્તવ્યક્ષેત્ર જેમ ક્રમપૂર્વક વિકસતું જાય, તેમ માનવસમાજને માટે જન્મભૂમિની વ્યાખ્યા પણ તેટલી જ વિશાળ હોવી જોઈએ. આથી મનુષ્યમાત્ર પોતાના જન્મસ્થાનને જ જન્મભૂમિ મનાવવાને બેસી રહેતો નથી, બલકે જે દેશમાં તે જન્મ્યો હોય છે તે આખા દેશને જન્મભૂમિ માને છે, અને ગનની જન્મભૂમિશ્ચ સ્વર વરીયરી એવી તેને અપાર પ્રેમ હોય છે. આ આખો મારો દેશ છે એમ માની તે પિતાના ઇષ્ટ પુરુષાર્થને દેશના શુદ્ધ હિતાર્થે જ વાપરે છે, રાષ્ટ્રની આબાદી કાજે મળે છે અને મરી ફીટે છે. પરંતુ પોતાના દેશ ખાતર ઈતર દેશનાં સંપત્તિ, સુખ કે સાધને દેખીતી રીતે કે દગાપ્રપંચથી જે તે લૂંટી લઈ પોતાના દેશને આબાદ કરે તો તે આબાદી રાષ્ટ્રપ્રજામાં કુસંસ્કારે રેડનારી અને પરિણામે હાનિ ઉત્પન્ન કરનારી થઈ પડે છે. એ તત્વચિંતક મહાપુરુષોએ ઊંડાણથી વિચારી પાડોશીધર્મની સુંદર ભેજના મૂકી છે.
એ દષ્ટિબિંદુથી અને ઉચ્ચ કક્ષા પર બેસીને જ્યારે આપણે પાડોશીધર્મ વિચારવા બેસીએ ત્યારે પોતાને. આખો દેશ પિતાના ઘરરૂપ હોય અને એ દેશની આખીયે પ્રજા પોતાના કુટુમ્બરૂપ હેય. જેમ કુટુમ્બનાં ભિન્નભિન્ન અંગ ધનાર્જન જેવું ઉપયોગી કાર્ય કરતાં હોય કે સેવા બજાવતાં હોય છતાં એ બન્ને પાત્રો પરત્વે સૌને અભેદતા રહે છે, તે જ રીતે આખા દેશમાં બધા સમાજે અને
