________________
૧૫૦
આદશ ગ્રહસ્થાશ્રમ વિચારતા આવીએ છીએ. પરસ્પરનાં કર્તવ્ય યથાર્થ રીતે બનાવાય તે સહજ રીતે સંગઠન શક્ય બને છે. પરંતુ તે ખાતર પણ સંસ્કારિતાની આવશ્યકતા છે જ.
જે સંસ્કારી કુટુમ્બ હેય છે ત્યાં મારું તારું, હુંતું એવી લૂક સ્વાર્થવૃત્તિ હોતી નથી. તેઓ એકબીજા પ્રત્યે માયાળુ અને સહિષ્ણુ રહે છે. આથી તે સંગઠન કાયમ ટકી રહે છે. સંસ્કારિતાને આરંભ
ઘણાં મનુષ્ય એમ માને છે કે “સંસ્કારિતાનો આધાર તે પ્રારબ્ધ પર જ છે, પ્રારબ્ધ આગળ બીજું શું કરી શકાય ?” આ વાતમાં તથ્થાંશ છે ખરે. કારણ કે એક જ માતાના ઉદરથી જન્મેલાં બે બાળકે શરીરબંધારણ અને પ્રકૃતિથી કેટલીકવાર સાવ ભિન્ન પ્રકૃતિનાં અને ભિન્ન સચિવાળા દેખાય છે, આ બધું પૂર્વકૃત કર્મનું વિવિધ પરિણામ છે. પરંતુ તેમ છતાં તેમાં નવીનતા સર્જવાનું કે ઓછા વધતું બનાવવાનું કાર્ય તે પુરુષાર્થ પર જ મુખ્ય આધાર રાખે છે, તે પણ ભૂલવું ન જોઈએ. આથી પ્રારબ્ધવાદી મનુષ્ય પણ નવીન પુરુષાર્થથી શકય તેટલી સુંદરતા લાવવા કમર કસવી જોઈએ.
સંસ્કારિતાના સંભારને મોટો આધાર બહેનોની સંસ્કારિતા પર નિર્ભર છે, કારણ કે બહેન એ નાગરિકની જનેતા છે. આથી કુટુમ્બનિર્માણનું મહત્ત્વભર્યું કાર્ય તે જ કરી શકે છે. એ કારણે મનુમહારાજે તેનાં એકેએક અંગ પૂજાપાત્ર કહ્યાં છે અને સત્ય, બ્રાહ્મણ કરતાં પણ એમનું સ્થાન ઊંચું મૂક્યું છે. રામ, શ્રીકૃષ્ણ, મહાવીર, બુદ્ધ, શિવાજી જેવા નરવીરે માતાનાં જ ઘડતર પામ્યા હતા. ગાંધીજીનું દષ્ટાંત તાજું જ છે. માટે કુટુમ્બને આદર્શ બનાવવા ઈચ્છનાર કુટુમ્બના આગેવાને બહેનોમાં સુસંસ્કાર રેડવા માટે સૌથી પ્રથમ ધ્યાન આપવું જોઈએ. એ કૌટુંબિક દૃષ્ટિએ જેટલું જરૂરનું છે તેથી વિશેષ વ્યક્તિગત સુખ અને હિતને માટે પણ આવશ્યક જ છે.
