________________
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ આપી દે છે, તેનું હૃદય આ પ્રસંગે ગદ્દગદિત થઈ બેલી ઊઠે છે કે કંઈક છે.”
. આ “ કંઈક છે” એવી શ્રદ્ધા મનુષ્યને આગળ અને આગળ ધપાવે છે. વિવિધ પ્રકારનાં શાસ્ત્રો અને અનુભવી પુરુષોએ માનવજાતિના સમાધાન અર્થે એ કંઈક તત્ત્વની ભિન્નભિન્ન કલ્પના કરી છે. કેઈ એ તત્વને વિશ્વના નિર્માતા, કોઈ પ્રેરક, કોઈ સંચાલક કે કોઈ તટસ્થ એમ ભિન્નભિન્ન રીતે માનીને તે તત્ત્વને ઈશ્વર, શક્તિ, કર્મ કે માયા એવીએવી વિવિધ સંજ્ઞાઓ આપે છે.
ઈશ્વરતત્વને સ્વીકારતાં મનુષ્યને ખૂબ આશ્વાસન મળે છે. તેના વિકલ્પ અને બુદ્ધિના વિલાસ તેને પજવી શકતા નથી. તે ઈશ્વરની અપાર શક્તિ આગળ અલ્પતાને અનુભવ કરી નિરહંકારી અને શ્રદ્ધાળુ બની રહે છે. ઈશ્વરની અનંતતામાં તે દિવ્યતા અને ભવ્યતાને સાક્ષાત્કાર જુએ છે.
જેવી રીતે આ તત્ત્વના સ્વીકારવામાં લાભ થાય છે, તેવી રીતે હાનિ પણ થવાનો સંભવ છે ખરો. કારણ કે ઈશ્વર પર જ્યારે મનુષ્ય વારંવાર નાનાંથી મોટા કાર્યોને આરોપ કરતો હોય છે ત્યારે કેટલીક વાર તે અધર્મ કે અકર્તવ્ય કરતી વખતે પણ માની લે છે અને પોતાની જાતને મનાવે છે કે મને બુદ્ધિ આપનાર પણ ઈશ્વર છે. જેમ ઈશ્વરે સુઝાડયું તેમ મેં કહ્યું કે કરું તેમાં મારે શ દોષ ! વળી ઈશ્વરે આખી સૃષ્ટિની વસ્તુઓ અમારે માટે તે બનાવી છે, તો તું ગમે તે વસ્તુને ગમે તે રીતે ગમે તેટલા પ્રમાણમાં ઉપયોગ કે દુરુપયોગ કરી શકું તેમાં ખોટું શું ? આવી રીતે કર્તવ્યભ્રષ્ટ બની જવાને પણ સંભવ છે ખરે. તેમજ આ મનુષ્ય જ્યારે સુખી થાય છે, ત્યારે ઉન્મત્ત અને આળસુ બને છે; અને જ્યારે તે દુઃખી થાય છે, ત્યારે તે અશ્રદ્ધાળુ અને અપરિશ્રમી પણ બને છે. કારણકે ઈશ્વરકર્તૃત્વ સ્વીકારનારા મહાપુરુષોએ કેવળ આશ્વાસન સારુ તેને.
