________________
૧૧૪
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ
એ એ જ લાગના છે, તેના ધંધા જ એવા છે,' એવાંએવાં પથ્થરથી પણ કઠોર વચને તેના વનથી નીકળે છે. સમાન સ્થિતિના ભાઈ પણ આજે પરસ્પર સહકાર ધરાવતા હેાય તેવું કવચિત જ દેખાય છે. લેાકલજાએ તે કદાચ મળે છે ખરા, સાથેસાથે રહે છેય ખરા, પરંતુ એકખીજા પ્રત્યેના ઉઉલ્લાસ આસરાયેલા જણાય છે. લાગણીનું તત્ત્વ જાણે ખૂઠ્ઠું બની ગયું હોય તેમ દેખાય છે.
એકાએક આમ બની જવાનું કારણ નથી કળિયુગ કે નથી જી... કઈ. તેમ થવાનું એકમાત્ર કારણ છે સ્વાર્થીની અતિમાત્રા. મનુષ્ય જ્યારે પરહિતઅર્થે જીવે છે ત્યારે તેનું જીવન દેવ જેવું દિવ્ય અને નીર જેવું નિર્માળ હેાય છે. તેવે સમયે તે કુટુંબ, સમાજ, દેશ અને વિશ્વ ખાતર પેાતાની જાતને ન્યાચ્છાવર કરી શકે છે. તેને બીજાના પ્રેમ અર્થે પેાતાના લાભ જતા હોય તે! તેમ કરવામાં પણ લેશમાત્ર આંચકા લાગતા નથી. પરંતુ તે પેાતાની જાત તરફ જેમ જેમ વધુ ઢળતા જાય છે, તેમતેમ તેના સ્નેહનું ક્ષેત્ર પણ ધીરેધીરે સંક્રાચાતું જાય છે. વિશ્વ જેવા વિશાળ ક્ષેત્રના પ્રેમનું આધારસ્થાન તેનું અંતઃકરણ જેમજેમ ટૂંકું થતું જાય છે, તેમતેમ તેનામાં વિકૃતિનું જોર પણ વ્યાપક થતું જાય છે. આખરે પ્રેમામૃત, રામ અને મમત્વના -વિષમાં પલટાઈ જાય છે, અને તેનું અંતઃકરણ તેટલું જ વિકૃત થઈ ભૂમિકાનું ક્ષેત્ર ઊતરતાં ઊતરતાં દેવ, માનવ, પશુ અને તેથી પણ પાછળ એટલે કે પિશાચ જેવું ખની રહે છે.
માનવીની સ્વાર્થા ધતાને લઈને તેની આશા અને ઇચ્છાનુ ક્ષેત્ર પણ ધીમેધીમે ખૂબ વિકસે છે અને તે ઇચ્છાઓની તૃપ્તિ ખાતર તે ઠેરઠેર મૃગજળના ઝાંઝવાની પાછળ ઝાવાં મારે છે. આવે સમયે તેને પોતાના કબ્યક્ષેત્રનું ભાન ન રહે તે સાવ સ્વાભાવિક છે.
ભારતની આ સભ્યતાના લેાપ કરનાર આ એક જ કારણ તે સ્વાર્થની અતિમાત્રા છે—જેણે ધમ, નીતિ અને કર્તવ્ય એ ત્રણે
