________________
બેતાજ બાદશાહ
વેપારની આંટી-ઘૂંટી સમજ્યા વિના આંધળુકીયા કરીને મેદાને જંગમાં ઉતરનારાઓને પોતાની અજ્ઞાનતા સુઝતી નથી. કેઈ પણ બજારની તેજી-મંદી શા માટે અને કયારે થાય છે. પોતે વેપાર કરે છે તે માલનું ઉસન્ન કયાં-કેટલું થઈ શકે છે ને તેને સાચે ભાંગ-વપરાસ કેટલો હોઈ શકે એ વ્યાપારના મુળ તત્વને અભ્યાસ ન કરતાં કેવળ ગતાનુમતિક ન્યાયે ગામડાને ખેડુત રૂઉમાં તેજી ભાળી રૂઉ વાવવા ને શીંગમાં તેજી ભાળી શીંગની વાવણું કરવા લાગે. દુકાનદાર તેના આકાશી ભાવ ઉપર હવાઈ કીલ્લા બાંધી બીજે કઈ પેસી ન જાય માટે ખેડુતને કબજે રાખવા ધીરધાર કરે, તેવા વેપારીને પડખેના નાના શહેરના આડતીયા ધીરે ને તેને મુખ્ય શહેરની કોથળી ઉપર ઝુઝવાનું હોય, તેમાં નથી કોઈને રૂપ-રંગની ખબર પડતી કે નથી તે માટે ચીવટ. ઘેટાનું રાળું જેમ એકની પાછળ બીજુ નીચું માથું કરીને ચાલી નીકળે ને વગર વિચાર્યું કુવામાં પડે તેમ વાયદા અને શેરમાં સલવાઈ જતાં સૌને મંદીના ધક્કાએ મુંઝવી નાખ્યા.
બેંક ઓફ બોમ્બે' ના શેરના રૂા. ૨૮૫૦ હતા તેના ફક્ત રૂા. સત્યાસી થઈ ગયા, “એક બે' ના શેરે એક વખત રૂા. ૫૦૦૦૦ પચાસ હજાર જોયા હતા તેના રૂા. ૧૭૫૦ માં પણ લેનાર ન રહ્યા. વ્યાજ વટાવ ઉપર જીવનારાના નાણું આ રીતે ચુંથાઈ ગયાં. જીવન અને વ્યવહારને વળ ઉતારવા પાણીના મૂલે મકાને વેચાવા લાગ્યાં.
આ શરદીના મોજાની અસર ગરીબ અને શ્રીમંતના ભેદ વિના સૌને થઈ હતી. બેકમાં મુકાએલી થાપણે ઉપડવા લાગી હતી. મુદ્દે સૌને સૌની પડી હતી.
પ્રેમચંદ શેઠે આ આફતમાંથી બચવા-પિતાની આબરૂ જાળ
