________________
૧૪
બજારેને
બીજી કોઈ જાતની હક-હકુમતની દખલ કે હક્કની અપેક્ષા વિના સહેજ ઇસારો થતાં ચાર લાખની બાદશાહી રકમ અલિપ્ત ભાવે આપીને ચાલી નીકળેલા પ્રેમચંદ શેઠ માટે ઇલાકાના હાકેમને ઊંડી અસર થઈ. ને તે રકમની યાદગાર વ્યવસ્થા માટે તેમણે જાતિદેખરેખ નીચે મંત્રણું કરીને મુંબઈ–કોટના લતામાં રૂા. બે લાખના ખર્ચે આકાશ સાથે વાતો કરતે કીર્તિસ્તંભ ટાવર) ઊભે કરી તેના સાથે પ્રેમચંદ શેઠનાં માતુશ્રી રાજબાઈનું નામ જોડયું જે
રાજબાઇ ટાવરના નામથી અત્યારે પણ ઊભો છે. તેમજ બાકીની રકમ (રા. બે લાખ) મુંબઇની યુનીવરસીટીની લાયબ્રેરીમાં આપી તેના સાથે પ્રેમચંદ રાયચંદનું નામ જોડવામાં આવ્યું. આ સખાવતે હિંદના ઘણું શિક્ષણક્ષેત્રનું ધ્યાન ખેંચ્યું. જુદી જુદી સેનેટ અને સંસ્થાઓ તરફથી પ્રેમચંદ શેઠને માગણું થવા લાગી કે જે કોઈને તેમણે નિરાશ થઈને પાછા કાઢ્યા નહતા.
કલકત્તા યુનીવરસીટીને પણ તેમણે બે લાખ રૂ. આપ્યા કે જેના વ્યાજમાંથી કલકત્તા યુનીવરસીટીના પાંચ ગેજ્યુએટને શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ ઓલર અને ફેલે તરીકે કાયમી ઉત્તેજન અપાય છે. કહેવાય છે કે સર સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી જેવા રત્નો પકાવવાને યશ આ ફેલોશીપ ખાટી ગઈ હતી.
તેઓ પિતાના વતન સુરતને પણ નથી ભૂલ્યા. ત્યાંની રાયચંદ દીપચંદ કન્યાશાળા, ધર્મશાળા, જિનાલય વગેરે તેમનાં યાદગાર સેવાસ્થાને ઉપરાંત સુરતની વિકટોરીયા ગાર્ડન (૫બ્લીક બાગ) જેવા સાર્વજનિક કાર્યોમાં પણ તેમની નિર્ભેદ સહાય તરી આવે છે.
તેઓ એક વખત અમદાવાદ આવ્યા. આ વખતે ફારબસ સાહેબે ગુજરાતી ભાષાના ઘડતર અને પ્રચાર માટે ગુજરાત વન
