________________
સસલંગી પ્રદીપ.
'
'
આથી એમ સિદ્ધ થયું કે જેમ માલતી પુષ્પ વિગેરેને પ્રયોગ કરવામાં આવે છે તેમ આકાશ પુષ્પના પ્રયોગની પણ પ્રસકિત છે. જે આવી રીતે માનવામાં ન આવે તે આકાશપુષ્પ શબ્દની સાથે વૈયાકરણના મતમાં અર્થવાળા નામની સાથેજ વિભકિત, જોડવામાં આવે છે. આ કારણથી તેને કાલ્પનિક અર્થ માન્યા. સિવાય નિર્વાહ થઈ શકતું નથી. આની અંદર વિશેષતા આટલી જ સમજવી જે આકાશપુષ્પની લેકમાં જે અપ્રસિદ્ધિ કહેવાય છે તે તાદાભ્ય સંબંધ નહિ ઘટવાથી સમજવી. કેમકે કોઈ પણ કાલમાં આકાશની સાથે પુષ્પને તાદમ્ય છેજ નહિ. અર્થાત, આકાશ પોતે પુષ્પનું ઉપાદાન કારણ કઈ રીતે બની શકે તેમ નથી. ભલે આકાશમાં સાધારણ કારણુતા આવે. પરંતુ ઉપાદાન કારણુતા તે પુષ્પની વૃક્ષમાંજ હોઈ શકે. આ કારણથી જ લેકમાં આકાશપુષ્પને અભાવ માનવામાં આવે છે. ભાવાર્થ કે માલતી વિગેરે ઔષધિઓની સાથે પુષ્પને કથંચિત તાદામ્ય સંબંધ છે. માટે કરી માલતીનું પુષ્પ, ચંપાનું પુષ, ગુલાબનું પુષ્પ વિગેરે વ્યવહાર થાય છે અને આકાશની સાથે પુષ્પને નૈમિત્તિક સંબંધ હોવા છતાં પણ ઉપાદાન કારણ કહેતાં કથંચિત તાદામ્ય લક્ષણ સંબંધ ન હોવાથી આકાશપુષ્પ તરીકેને બવહાર થઈ શકતો નથી. માટે લેકમાં અપ્રસિદ્ધ છે એમ સમજવું. જ્યાં એવા વ્યવહારે થાય છે ત્યાં ઉપાદાન-ઉપાદેયભાવ સબંધને લઈને જ થાય છે. જેમાં માટીને ઘડે, સૂત્રનું કપડું, લાકડાનું પાત્ર, ગુલાબનું પુષ્પ વિગેરે દરેકમાં ઉપાદાનઉપદય સંબંધને લઈને જ એવા પ્રકારનો વ્યવહાર માનવામાં આવ્યો છે. નહિં કે નૈમિત્તિક સંબંધને લઈને. આકાશની સાથે પુષ્પનો ઉપાદાનઉપદયભાવ સંબંધ જ્યારે છેજ નહિ ત્યારે એવો વ્યવહાર કેવી રીતે થઈ શકે. આવીજ રીતે વંધ્યાપુત્ર, શશશ, કૂર્મરમ, મંડુકશિખા વિગેરે
