________________
સમભ’ગી પ્રદીપ.
અપેક્ષા વિના પણ સમુચ્ચય અને જણાવે છે. તેમજ હું પણ અવધારણુ અમાં સંકેત તરીકે બતાવવામાં આવેલા ‘ એવ ’ બ્દ ખીજા એવકારની અપેક્ષા વિના પણ અવધારણ અને જણાવવામાં શકિતમાન થાય છે. એવા કાંઇ નિયમ નથી કેનિપાતા કેવળ અર્થના દ્યોતકજ હાય. વાચક હાય જ નહિ. પરંતુ નિપાતા ઘોતક અને વાચક અન્ધે હોય છે. આ બન્ને પક્ષે તે કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાન હેમચન્દ્રાચાર્યે સ્વકૃત શબ્દાનુશાસનમાં સારી રીતે સિદ્ધ કરી આપ્યા છે.
૪૪
હવે બાહો કહે છે કે દરેક શબ્દો ઇતર અની વ્યવૃત્તિનાજ વાચક છે. અર્થાત્ દરેકે દરેક શબ્દો હમેશાં અન્ય વ્યાવૃત્તિ અર્થ માત્રમાંજ શકત છે.
જેમ, ઘટ શબ્દ તેનાથી ઇતર જે પાદિ તેનું પ્રતિાદન ન કરતાં તેનાથી ઇતર વ્યાવૃત્તિ રૂપ અનુંજ પ્રતિપાદન કરવામાં આવે છે. સ્વાનુ જ પ્રતિપાદન અને પરાનું વ્યાવર્ત્તન કરે છે. જ્યારે શબ્દોની આવાજ પ્રકારની સ્વાભાવિક શકિત છે, ત્યારે એવકારના પ્રયાગ વિના પણ દરેક શબ્દો પોતેજ અન્ય અનુ વ્યાવર્ત્તન કેમ ન કરે. અતએવ ખીજાના વ્યાવર્ત્તન રૂપ અવધારણુ અને ખેાધ કરાવવા માટે એવકારના પ્રયાગ કરવા અસ્થાને છે. એ પ્રકારનુ એનું કથન પણ યુકિતસંગત નથી.
તેએએ વિચારવું જોઇએ કે-ઘટાદિ શબ્દોના શ્રવણ માત્રમાંજ સાભળનારના મનાદિરની અંદર અન્યત્યાવૃત્તિ અનુ સ્ફુરણ શું તરતજ થાય છે ? તે વખતે તે તેને તેવું ર૪રણ બિલકુલ ન થતાં જલધારણની ક્રિયા કરવાવાળા અને કયુ–ગ્રીવાદિ આકાર વાળા પદાર્થનું જ માત્ર ભાન થતું જણાય છે. છતાં પણ ધટાદિ શબ્દોથી જલધારણ ક્રિયા કરવાવાળા પદાર્થના જેવા પ્રકારે
