________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
૧૧૧
એકજ જોઉં છું. દરિદ્ર હોવાથી એ એકપણું ઘણું મુશ્કેલીઓ મેળવી શકો છે; તે તેની પાસે નવ કાંબલે કાંથી સંભવે ? આ પ્રકારે જ્યાં એક બીજાના અભિપ્રાય જાણ્યા વિના વાત કરવામાં આવે ત્યાં જ છલ મનાય છે. પરંતુ સ્યાદ્વાદ મતમાં તે તેવા પ્રકારના છલના લક્ષણને ઘટવાને સંભવ જ નથી, તો પછી તે છલ રૂપ કેમ કહી શકાય. બીજા અભિપ્રાયથી બેલાયેલ શબ્દમાં બીજા અર્થની કલ્પના રૂપ જે છલ તે તે અનેકાન્તમાં છે જ નહિ. માટે અનેકાન્તવાદ છલ રૂપ નથી એ નિશ્ચય જાણવું.
એકજ વસ્તુની અંદર રહેલા નિત્યત્વ, અનિસ્વ. અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વ, સામાન્યવત્વ, વિશેષવત્ત્વાદિ વિરૂદ્ધ ધર્મોનું સાપેક્ષ પણે પ્રતિપાદન કરે છે જ. સ્યાદવાદ અનેકાન્તવાદ કહેવાય છે તેનું લક્ષણ પણ છલની અંદર ઘટી શકતું નથી. તો પછી અનેકાન્તને છલરૂપ માનો, તે તેઓની અજ્ઞાનતા સિવાય બીજું શું કહેવાય ? આથી નિર્ણય થયે જે અનેકાન્તવાદ છલરૂપ નથી.
કેટલાક લોકોનું એમ કહેવું છે જે અનેકાન્તવાદ સંશય રૂપ છે, કેમકે એકનીજ અંદર અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વ, નિત્યત્વ, અનિત્યત્વાદિ વિરૂદ્ધ નાના ધર્મોનું પ્રતિપાદન જે કરે છે, તે સંશયવાદ વિના બીજું શું કહેવાય ? (યથા “પર્વતોfજમાન નવા અર્થાત આ પર્વત અગ્નિવાળે છે કે અગ્નિ વિનાનો છે. અહિં પહેલાં સંશયનું લક્ષણ બતાવવું ઉપયુકત છે. ) એક વસ્તુની અંદર વિરૂદ્ધ નાના ધર્મોને જે પ્રતિપાદન કરે તે સંશય કહેવાય.
પૂર્વોકત અનેકાન્તવાદમાં સંશયની આશંકાનું સમાધાન આ પ્રમાણે સમજવું.
ઉપર બતાવેલ સંશય રૂપ દષ્ટાન્તની જેમ પ્રકૃતિમાં અનેકાન્ત -
