________________
૧૨૨
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ : ૨
એવો આત્મા જો ઘટના ધ્વંસમાં દંડનો ઉપયોગ કરે તો દંડથી જેમ ઘટ નીપજે છે તેવી જ રીતે તે જ દંડથી ઘટનો ધ્વંસ પણ નીપજે છે. અર્થાત્ દંડ એ ઘટનું અને ઘટસનું એમ બન્નેનું કારણ છે. માટે અપુષ્ટ નિમિત્ત કારણ કહેવાય છે.
જેમ તરવાર તથા બંદુક ચલાવતાં આવડે તો રક્ષણનું કારણ બને પરંતુ જો ચલાવતાં ન આવડે તો મારણનું પણ કારણ બને તે માટે તે અપુષ્ટ આલંબન કહેવાય. તેવી જ રીતે દંડ ઘટ બનાવવામાં કુંભાર જો તેનો ઉપયોગ કરે તો દંડ ઘટોત્પત્તિનું નિમિત્તકારણ બને અને વારંવાર દંડના પ્રહારથી ઘટ ફોડવાનું જો કાર્ય કરે તો તે જ દંડ ઘટધ્વંસનું પણ કારણ બને તે માટે જે કારણથી સાધકતા અને પ્રધ્વંસકતા એમ બન્ને થાય તે અપુષ્ટ નિમિત્તકારણ કહેવાય. પ્રથમસંઘયણ, માનવનો ભવ, આર્ય દેશમાં જન્મ આ સઘળાં અપુષ્ટ નિમિત્તકારણ જાણવાં. જો અનુકુળ પ્રવર્તે તો કલ્યાણ પણ કરે અને જો પ્રતિકૂલ પ્રવર્તે તો નરક-નિગોદનું પણ કારણ બને.
તે અપુષ્ટ નિમિત્તકારણ નિશ્ચયથી નિયતપ્રવાહવાળા નથી. અર્થાત્ નિશ્ચિતપણે કાર્ય કરે જ એવી એક ચાલવાળાં નથી.
જેમ પ્રથમસંઘયણ હોય તો જ મોક્ષે જઈ શકાય. પરંતુ પ્રથમ સંઘયણ હોય અને જો વધારે કષાયની માત્રાને આધીન થાય તો પ્રથમ સંઘયણ વાળો જીવ જ સાતમી નરકે પણ જાય. માટે મુક્તિપ્રાપ્તિમાં પ્રથમ સંઘયણ એ અપુષ્ટ નિમિત્તકારણ જાણવું.
તેની જેમ દંડ એ ઘટ પ્રત્યે અનિયત અર્થાત્ અપુષ્ટ કારણ સમજવું. શ્રી અરિહંત પરમાત્માની સેવા તે નિશ્ચે સિદ્ધદશાનું કારણ છે. તેથી તે પુષ્ટ નિમિત્તકારણ છે. આ કારણે સિદ્ધદશાનું કાર્ય નિપજાવવા માટે અરિહંત પરમાત્માની ઉપાસના જે જીવ કરે. તેહને નિયમા સિદ્ધિ ઉપજે જ. આ પ્રમાણે નિમિત્તકારણના બે ભેદ છે. ।। ૪ ।।
