________________
८८
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ : ૨
પ્રમાણે કારણમાં કારણપણાનો પર્યાય એ ઉત્પન્ન પર્યાય છે. સ્વાભાવિકપર્યાય નથી. દંડમાં ઘટનું જે કારણપણું છે તે કર્તાની ઇચ્છાને આધીન છે મૂળથી સ્વાભાવિક ધર્મ નથી.કર્તા પોતે કર્તવ્ય કરવામાં દંડાદિક સામેગ્રી વાપરે છે ત્યારે તેમાં કા૨ણતાધર્મ આવે છે.
પ્રશ્ન : કોઈ પણ કાર્યનાં કારણો તો નિયત જ છે. તો તેને ઉત્પન્ન કેમ કહો છો ?
ઉત્તર : કોઈ પણ કાર્ય કરવામાં કારણો તો જોઈએ જ. પરંતુ જે કાલે જે કારણથી જે જે કાર્ય કરાય છે. તે કાલે તે તે કારણમાં તે તે કાર્ય કરવાની કારણતા ઉત્પન્ન થાય છે. માટે કારણમાં જે કારણતાધર્મ છે તે ઉત્પન્નધર્મ કહેવાય છે. સ્વાભાવિકધર્મ કહેવાતો નથી. જે કાલે જે કારણમાંથી જે જે કાર્ય કરાય છે તે કાલે તે તે કારણમાં તે તે કાર્ય કરવાની કારણતા પ્રગટે છે માટે ઉત્પન્નકારણતા કહેવાય છે.
એકનો એક દંડ ઘટ બનાવવામાં પણ કારણ છે અને તે જ દંડ ઘટધ્વંસમાં પણ કારણ બને છે. કર્તાની ઇચ્છાના આધારે કારણમાં કારણતા ધર્મ ભિન્ન ભિન્ન પણે ઉત્પન્ન થાય છે. માટે સ્વાભાવિક નથી.
જે કારણમાંથી કાર્ય પ્રગટ થઈ જાય ત્યારબાદ તે કારણમાં કાર્યની કારણતા રહેતી નથી. જેમ કે અગ્નિમાં દાહ્ય એવા કાષ્ટને બાળવા રૂપે દાહકતા કારણ છે. પરંતુ જ્યારે અગ્નિથી લાકડુ સંપૂર્ણપણે બલી જ રહે છે ત્યારે તે અગ્નિ તે લાકડાની રખ્યાને આશ્રયી દાહક રહેતો નથી. પરંતુ બુઝાઈ જ જાય છે.
મિથ્યાત્વી જીવમાં જો કે સમ્યક્ત્વાદિ ગુણો પામવાની કારણતા સત્તાગત છે જ. તો પણ અભવ્ય જીવ હોય તો તે કારણતા કાર્ય કરનાર નથી. માટે તેમાંથી સમ્યક્ત્વાદિ કાર્ય નીપજતું નથી. પરંતુ ભવ્ય એવા કોઈક જીવમાં સત્તાગત કારણતા છે તે માટે યોગ્યકાલે કાર્ય નિપજે છે. તેથી ત્યાં નિમિત્ત પામીને કારણ કારણભાવે પરિણામ
