________________
પરિશિષ્ટ
પ્રેસ કંપી અને પ્રફ રીડિંગ ગ્રંથલેખનની સાથે સાથે જ તેના મુદ્રણની વ્યવસ્થાનું કામ પણ સંકળાએલું છે, એમ કહીએ તે ચાલે. છતાં આપણા લેખકેને મોટો ભાગ તેનાથી પૂર્ણ પરિચિત નહિ હોય. જે થોડેઘણે પરિચય હશે તે, એ ધંધા સાથેના સંબંધને અંગે બેળે બળે થઈ ગયો હોય તેટલે જ. એટલે તે પણ અધકચરો હોવાનો.
એ ધંધાની આંટીઘૂંટી અને વિગતોમાં ઉતરવાની સૌને જરૂર ન હોય, પરંતુ પુસ્તકના પ્રકાશનને અંગે જે બે બાબતોમાં પિતાને તેની જોડે સંસર્ગમાં આવવાનું હોય છે તે વિષયો પૂરતું તે સારું એવું જ્ઞાન પ્રત્યેક ગ્રંથકાર હોવું જોઈએ. પશ્ચિમના દેશો તો પ્રત્યેક ગ્રંથકાર એ બે બાબતમાં પારંગત હોય છે. પહેલું, છાપખાના માટે પોતાના ગ્રંથની હાથ-પ્રત તૈયાર કરવાનું, બીજું તેનાં પ્રફ વાંચવાનું. બંને બહુ નજીવા દેખાતાં કામ છે; પણ ઘણીવાર બને છે તેમ, આ બે નજીવી વસ્તુઓ ઉપર જ આખા પુસ્તકના ઉદ્ભવ–ઉઠાવ, સૌંદર્ય, ભૂલરહિતતા, સુઘડતા વગેરેનો આધાર છે.
એ ખરું છે કે આપણે ત્યાં મુદ્રણકળાનો વિકાસ હજી જોઇએ તેવો થયો નથી, એટલે મનમાન્યાં પુસ્તક-પ્રકાશને થઈ શકતાં નથી. પણ તેથી તે ગ્રંથકાર જેવા તેના સંબંધમાં આવતા સંસ્કારી વર્ગે એ ધંધા તરફ જરા વધુ કાળજી ધરાવવાની અગત્ય ઊભી થાય છે.
હાથ-પ્રત અને મુફ, એ બેમાં બીજાની સરળતાનો આધાર પહેલા ઉપર બહુ અવલંબે છે. તમે જે તમારી હાથ-પ્રત બરાબર ચીવટથી, સુઘડતાથી અને બધી બાબતેની એકસાઈ રાખીને તૈયાર કરી હશે તો પ્રફ વાંચવામાં જરા યે અગવડ નથી પડવાની. એકાએકીવાળું લખાણ, ગરબડિયા અક્ષરે, અશુદ્ધ અને ભૂલોવાળી જોડણી, ખોટાં લેખન-ચિહ્નો અને આડીઅવળી ગોઠવણવાળી પેરેગ્રાફ વગેરેની સૂચનાઓ–આ અથવા આમાંની કોઈપણ ખામી છાપખાનામાં આપવાની હાથ-પ્રતમાં હરગીઝ ન ચાલે.
હાથ-પ્રતમાં લખાણને પહેલો ને મુખ્ય મુદ્દો જે જોઈએ તે તો સામાન્ય રીતે સૌ જાણતા હશે, કે પ્રત્યેક લખાણ સ્વચ્છ, ઉકલે એવા
૨૧૧
