________________
એક અનુશીલન
46
'जं वत्थु अणेयन्तं, एयंतं तं पि होदि सचिपेवखं । सुयणाणेण णएहि य, णिरवेक्खं दीसदे णेव ॥ १
૫૭
જે વસ્તુ અનેકાન્તરૂપ છે તે જ સાપેક્ષ દૃષ્ટિથી એકાન્તરૂપ પણ છે. શ્રુતજ્ઞાનની અપેક્ષાએ અનેકાન્તરૂપ છે અને નાની અપેક્ષાએ એકાન્તરૂપ છે. અપેક્ષા વિના વસ્તુનુ રૂપ જોઈ શકાતું નથી.”
અનેકાન્તમાં અનેકાન્તની સિદ્ધિ કરતાં આચાર્ય શ્રી અકલકદેવ
લખે છેઃ
“ જો અનેકાન્તને અનેકાન્ત જ માનવામાં આવે અને એકાન્તના સથા લેાપ કરવામાં આવે તા સમ્યક્–એકાન્તના અભાવમાં, શાખાદિના અભાવમાં વૃક્ષના અભાવની જેમ, તત્સમુદાયરૂપ અનેકાન્તના પણ અભાવ થઈ જશે. તેથી જો એકાન્તના જ સ્વીકાર કરવામાં આવે તે પછી અવિનાભાવી ઈતરધર્મના લેપ થતાં પ્રકૃત બાકીનાના પણ લાપ થવાથી સલાપના પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે.” ૨
૩
-એકાન્ત નય છે અને સમ્યક્--અનેકાન્ત પ્રમાણ. સમ્યક્ આ દૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં ‘ ક્રમબદ્ધપર્યાય ' સમ્યક્—નિયતિવાદ અર્થાત સક-એકાન્ત છે કે જે સમ્યક્–અનેકાન્તનુ વિરાધી નથી, પરંતુ પૂરક છે.
આ વાતને એ વધારે સ્પષ્ટ કરીએ તે વાત કાંઈક આ પ્રમાણે થશે.
સમ્યક્–અનેકાન્ત અર્થાત્ શ્રુતપ્રમાણુની દૃષ્ટિએ વિચાર કરીએ તા કાર્યની સિદ્ધિ અનેક કારણેાથી અર્થાત પાંચ સમવાયેાથી થાય છે, પરંતુ સમ્ય ્-એકાન્ત અર્થાત્ નયની અપેક્ષાએ જે
૧. કાતિ ક્રયાનુપ્રેક્ષા, ગાથા ૨૬૧ ૨. રાજવાતિક, અ. ૧, સૂત્ર ૬ની ટીકા
૩.
તે જ
