________________ પ્રકરણ-૧ અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ 19 નિકટમાં મોક્ષમાં જવાનો છે, તે જ આત્માને “શાસ્ત્ર પરતંત્રતા' ગુણ પ્રગટ થાય છે. એમ પણ કહી શકાય કે, “શાસ્ત્ર પરતંત્રતા' ગુણ હોય તો જ શ્રદ્ધા તાત્વિક (સાચી) છે, બુદ્ધિ માર્ગાનુસારી છે અને આત્મા લઘુકર્મી છે અને તેથી જ નિકટ મોક્ષગામી છે. જે શ્રદ્ધાથી ભ્રષ્ટ થયા હોય, ભારે કર્મી હોય, માર્ગ વિરુદ્ધ અનુબંધોના સર્જક હોય, સ્વચ્છંદતાથી જીવનાર હોય, લોકસંજ્ઞા (લોકરંજન) માં અટવાયેલા હોય, મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ સતાવતી હોય અને માનેચ્છાઓ તીવ્ર હોય તેવા જીવો શાસ્ત્રને પરતંત્ર રહી શકતા નથી અને કદાચ બહારથી શાસ્ત્ર સમર્પિત દેખાતા હોય તો પણ એ ગુણરૂપે ન હોય પણ અભવ્યની જેમ આભાસરૂપે હોય. અહીં યાદ કરીએ કે, અભવ્ય ક્યારેય શાસ્ત્ર વિરુદ્ધ ન બોલે. કારણ કે, એને ખબર છે કે શાસ્ત્ર-વિરુદ્ધ કે મોક્ષ વિરુદ્ધ બોલવાથી મને નવરૈવેયકના સુખો મળશે નહિ. જેને મોક્ષ જોઈતો નથી એ અભવ્ય પણ આટલી તકેદારી રાખતો હોય તો મોક્ષમાર્ગના મુસાફર તરીકેનો દાવો કરતા આપણી શું ફરજ હોય આપણી શું માન્યતા હોય ! શાંતિથી વિચારજો. પ્રશ્નઃ શાસ્ત્રની પરતંત્રતા (અપેક્ષા) ક્યાં સુધી રાખવાની છે ? ઉત્તર H યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય ગ્રંથમાં ત્રણ યોગ જણાવ્યા છે. (1) ઈચ્છાયોગ, (2) શાસ્ત્રયોગ અને (3) સામર્થ્યયોગ. જ્યાં સુધી ઈચ્છાયોગ અને શાસ્ત્રયોગની સાધના હોય ત્યાં સુધી શાસ્ત્રની અપેક્ષા રાખવાની છે. સામર્થ્યયોગમાં શાસ્ત્રની અપેક્ષા નથી. કારણ કે, પૂર્વોક્ત બંને યોગોની સાધના કરીને આત્મા એવો સમર્થ અને પરિણત બની ગયો છે કે, તેને ગુણપરિણતિઆત્મપરિણતિ આદિ તમામ આત્મસાત્ થયેલા હોય છે. તેથી તેમને શાસ્ત્રનું આલંબન લેવાની જરૂર પડતી નથી. શાસ્ત્રના અનુસંધાન વિના જ આત્મબળ દ્વારા ઘાતકર્મોનો નાશ કરે છે અર્થાત્ શાસ્ત્રના અનુસંધાન વિના જ ગુણપરિણતિ દ્વારા આત્મરમણતાની ગાઢતા પ્રાપ્ત કરી અંતર્મુહૂતમાં ઘાતકર્મોનો ક્ષય કરી દે છે.
