________________ 158 ભાવનામૃત-I : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ ધર્મ છે'', એવું અસ્પષ્ટ, સંદર્ભદીન, અવ્યવસ્થિત કથન કર્યું, તેના કારણે પ્રભુના આત્માનો સંસાર વધી ગયો હતો. - પ્રભુના સંસારીપક્ષે જમાઈ અને દીક્ષિત જીવનમાં શિષ્ય એવા જમાલીજીએ સકલનયથી સાધ્ય એવા વ્યવહારને એકાંગી નયથી પકડીને ઉસૂત્ર પ્રરૂપણા કરી, તો તેઓએ પણ સંસાર વધાર્યો છે. પ્રભુના અન્યાયથી સાપેક્ષ એવા વ્યવહારનય પ્રધાન “જમાઈ ડે” = “જે થઈ રહ્યું હોય, તે થઈ ગયું છે એમ કહેવાય.” આ કથનનો વિરોધ કરીને અન્યનયથી (વ્યવહારનયથી) નિરપેક્ષ એકાંતે ઋજુસૂત્રનયથી ગર્ભિત “જે થઈ ગયું હોય, તે જ થયું એમ કહેવાય” આવી પ્રરૂપણા કરે છે. આ ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા છે. તેના પ્રભાવે તેમનો સંસાર વધે છે. - અહીં ઉલ્લેખનીય છે કે - જે જીવને ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા કર્યા પછી પ્રાયશ્ચિત્તનો ભાવ પેદા થાય છે અને પ્રાયશ્ચિત્ત કરીને ભૂલ સુધારી લે છે, તે જીવ આત્મામાં અશુભ અનુબંધોનું સિંચન કરતો નથી અને એથી એનો સંસાર વધતો નથી. પરંતુ જે જીવને ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા કર્યા પછી પ્રાયશ્ચિત્તનો ભાવ થતો નથી અને તેનાથી પાછો ફરતો નથી, તેના આત્મામાં અશુભ અનુબંધોનું સિંચન થાય છે અને સંસાર વધે છે. મિથ્યા અભિનિવેશની (અધ્યવસાયની) માત્રા અનુસારે સંસારની વૃદ્ધિ થાય છે અને ગાઢતમ મિથ્યા અભિનિવેશ હોય તો યાવત્ અનંત સંસાર પણ થઈ શકે છે. - સાવદ્યાચાર્યનું દૃષ્ટાંત H અહીં મહાનિશીથસૂત્ર-૨૯ માં વર્ણવાયેલ અનંતસંસારી સાવદ્યાચાર્યનું દૃષ્ટાંત યાદ આવે છે. ઉપદેશપદ અને પ્રતિમાશતકમાં પણ ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણાની ભયંકરતા બતાવવા અને ઉન્માર્ગને સ્થિર કરવાની પ્રવૃત્તિ કેટલી ખતરનાક છે તે બતાવવા માટે આ ઉદાહરણ આપવામાં આવ્યું છે. સાવદ્યાચાર્યનો પ્રસંગ આ પ્રમાણે છે - વર્તમાન ચોવીસીથી અનંતકાળ પૂર્વેની ચોવીસીમાં શ્રીધર્મશ્રી તીર્થકર
