________________ 142 ભાવનામૃત-I : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ ભોજનના અભાવે દુઃખી થાય છે. તે જ રીતે કદાગ્રહથી ગ્રસ્ત જીવ પ્રમત્ત ગુણસ્થાનકે સાધવા યોગ્ય અને (મોક્ષસાધનામાં અનુકૂળ સામગ્રી મેળવી આપનારા) સ્થૂલ પુણ્યની પુષ્ટિનું કારણ જે પડાવશ્યક વગેરે ક્રિયાઓ છે, તેને કરતો નથી અને કોઈક વખત અપ્રમત્તગુણસ્થાનકમાં પ્રાપ્ત થવા યોગ્ય નિર્વિકલ્પ મનથી ઉત્પન્ન થયેલી સમાધિરૂપ નિરાલંબન ધ્યાનના અમૃતસમાન અંશથી પ્રાપ્ત પરમાનંદ સુખનો આસ્વાદ મળવાથી, પ્રમત્તગુણસ્થાનકમાં કરવા યોગ્ય ક્રિયાઓને હલકા ભોજન જેવી માનીને સાધતો નથી અને પ્રથમ સંઘયણ વગેરે તેવા પ્રકારના સંયોગોના અભાવે અપૂર્વ મિષ્ટાન્ન સમાન નિરાલંબન ધ્યાનને પણ પામતો નથી, આ રીતે ઉભયથી ભ્રષ્ટ થવાથી નિશે દુઃખી થાય છે. વળી, પ્રમત્તગુણસ્થાનકે નિરાલંબન ધ્યાન સંભવી શકતું નથી અને આવશ્યકાદિ ક્રિયાઓના અભાવે દિવસ-રાત્રી સંબંધી લાગેલા દોષોનો પરિહાર પણ થતો નથી. તેના કારણે તેના દોષોની વૃદ્ધિ થાય છે, જે તેને દુઃખી કરે છે. તદુપરાંત, ગુણસ્થાનક ક્રમારોહમાં સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે, પરમસંવેગરૂપી પર્વતના ઉચ્ચ શિખર ઉપર આરૂઢ થયેલા પૂર્વકાલીન મુનિ ભગવંતોએ પણ નિરાલંબન ધ્યાન સાધવાના માત્ર મનોરથ કરેલા શાસ્ત્રમાં (યોગશાસ્ત્ર વગેરેમાં) સંભળાય છે. પરંતુ આવશ્યકાદિ ક્રિયાઓનો ત્યાગ કરીને તેને પામવાના પ્રયત્ન કર્યા નથી. આથી વિવેકી જીવોએ વારંવાર અપ્રમત્તદશા પામવા છતાં પણ શુદ્ધ પરમાત્મ સ્વરૂપ પામવાના અને જાણવાના મનોરથો અવશ્ય કરવા, પરંતુ વર્કર્મ અને પડાવશ્યક વગેરે ધર્મવ્યવહારોનો (ક્રિયાઓનો) ત્યાગ કરવો નહીં. આથી અન્ય શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે, યોગીઓ કલ્પલતા સમાન સમતાને પ્રાપ્ત કરીને સમતામાં રહેલા તેઓ સદાચારમયી બાહ્યપ્રવૃત્તિ અવશ્ય કરે છે. પરંતુ યોગના આગ્રહથી વ્યાપ્ત થયેલા જે જીવો સદાચારથી વિમુખ થઈ જાય છે, તેઓને યોગ પ્રાપ્ત થતો નથી અને તે જડ આત્માઓને
