________________ 124 ભાવનામૃતમ્ II : અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ-પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ સેવન પણ કરવું આવશ્યક છે. - આ સર્વે સાધનાની શરૂઆત કરી આપે તે શુદ્ધજ્ઞાન છે. જ્ઞાનસાર ગ્રંથમાં તો ત્યાં સુધી કહ્યું છે કે, અમારે વધારે જ્ઞાનનો આગ્રહ નથી. નિર્વાણસાધક એક પદ (અધ્યયન-પ્રકરણ) ની જે વારંવાર ભાવના કરાય, તે જ જ્ઞાન ઉત્કૃષ્ટ છે. અર્થાત્ નિર્વાણ સાધક એવા એકપદનું પણ શ્રવણ, વાંચન, મનન, ચિંતન, નિદિધ્યાસન થાય, તે જ્ઞાન ઉત્કૃષ્ટ છે.' શુદ્ધજ્ઞાન શુક્રક્રિયાને ખેંચી લાવે છે. બંનેના મિલનથી અધ્યાત્મમાર્ગમાં પ્રગતિ થાય છે. મુખ્યપણે જ્ઞાન પરિણતિને વિશુદ્ધ બનાવે છે અને ક્રિયા પ્રવૃત્તિને નિર્મલ બનાવે છે. બાહ્ય-અત્યંતર વિશુદ્ધિથી કષાયોનો વાસ (ક્રમશઃ ઘટાડો) થતો જાય છે અને આત્મા વિશુદ્ધ બનતો જાય છે. શુદ્ધક્રિયા : શુદ્ધ આત્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિ કરવી તે સાધ્ય છે. સાધ્યને અનુકૂળ જે ધર્મક્રિયાઓ છે, તે શુદ્ધક્રિયા છે. અર્થાત્ જે ક્રિયા સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ શુદ્ધ આત્મતત્ત્વનું કારણ બને છે, તે શુદ્ધક્રિયા છે. જે ધર્મક્રિયાઓ શુદ્ધ આત્મતત્ત્વનું કારણ બનતી ન હોય તે અશુદ્ધક્રિયા છે. જેમ ગન્તવ્ય સ્થાન (જવા યોગ્ય ઈષ્ટ સ્થાન) તરફ થતી ગમનક્રિયા શુદ્ધ છે અને ગન્તવ્ય સ્થાનથી વિપરીત દિશામાં થતી ગમનક્રિયા અશુદ્ધ છે, તેમ શુદ્ધ આત્મતત્ત્વને (મોક્ષને) અનુકૂલ ભાવો પ્રગટાવવામાં સહાયક બને તેવી ક્રિયા શુદ્ધ છે અને તેનાથી વિપરીત ક્રિયા અશુદ્ધ છે. આથી જેમ સાધ્ય ઉપાદેય છે, તેમ તેના સાધનભૂત શુદ્ધક્રિયા પણ ઉપાદેય છે. 9 દ્રવ્યક્રિયા-ભાવક્રિયાઃ હેય-ઉપાદેયના યથાર્થ વેદનપૂર્વક થતી ધર્મક્રિયાને ભાવયિા કહેવાય છે. 1. निर्वाणपदमप्येकं भाव्यते यन्मुहुर्मुहुः / तदेव ज्ञानमुत्कृष्टं निर्बन्धो नास्ति भूयसा // 5-2 //
