________________
કાળની ગતિ. વખત સુધી રહી શકતું નથી, તેથી બધા પ્રારબ્ધને આધીન છે. ઈંગ્લાંડની કે અમેરીકાની ચડતી દશાથી મિહ પામવાનું નથી. તેનાથી વધારે શક્તિવાળા દેશ ઉત્પન્ન થાય અથવા તેમની પોતાની શક્તિ ઓછી થાય તે તેમની પડતી આવતાં વાર લાગે નહિ અને આ ન બને તેવી વાત નથી.
પ્રકૃતિ કેવી રીતે પિતાનું ફળ આપે છે તેના બનેલા દ્રષ્ટાંત જોઈએ. અંગ્રેજોએ પિતાના કાપડના વેપારની વૃદ્ધિ માટે, ઢાકાના હાથથી વણાતા સુંદર કાપડની કારીગીરીને નાશ કર્યો એટલે પ્રારબ્ધ તેમના કાપડના વેપાર સામે ચરખે મુકો. તેઓએ પોતાના વેપાર માટે સુરતમાં પહેલી કઠી નાખી અને જમીન નની મહેસુલ ઉઘરાવવાને હક લઈ ત્યાં કલેકટર એટલે પૈસા ઉઘરાવનાર અમલદાર નિમે. પ્રારબ્ધ ત્યાંજ એટલે સુરતના બારડોલી જીલ્લાના માણસોને એવી પ્રેરણા કરી કે તે અમલદારોને જમીનની ઉપજ ન દેવી. અંગ્રેજોએ પિતાની સત્તા આંહી વધારવા માટે કેમ વચ્ચે અને ધર્મ વચ્ચે ભેદ ઉત્પન્ન કર્યા એટલે પ્રારબ્ધ તેમની પાર્લામેન્ટમાં ત્રણ ભાગ કર્યો અને તેના સંસ્થાનોને સ્વતંત્ર થવાની પ્રેરણા કરી.
૧૬૮
