Page Text
________________
तृतीयः परिच्छेदः क्रोधादयः शृङ्गारवीरादौ व्यभिचारिण एव । तदुक्तम्
'रसावस्थः परम्भावः स्थायितां प्रतिपद्यते' इति । अस्य स्वरूपकथनगर्भ आस्वादनप्रकारः कथ्यते
सवांद्रेकादखण्डस्वप्रकाशानन्दचिन्मयः । वेद्यान्तरस्पर्शशून्यो ब्रह्माखादसहोदरः ॥ २ ॥ लोकोत्तरचमत्कारप्राणः कैश्चित् प्रमाभिः । स्वाकारवदभिन्नत्वेनायमाखाद्यते रसः ।। ३ ॥
भावः, वीररसे तु व्यभिचारभाव एव वक्ष्यति चनमयं पश्चात् -'शृङ्गारवीरयोहासो वीरे क्रोधस्तथा मतः ।। ३-१७२ ॥ शान्ते जुगुप्सा कथिता व्यभिचारितया पुनः इति । अत्र प्राचां संवादमाह-तदुक्तमिति ।
__रसाऽवस्थ इति । रस एव अवस्था ( स्थितिः) यस्य सः, एतादृशः भावः = रत्यादिः, स्थायितां = स्थायिभावं, प्रतिपद्यते = प्राप्नोति । प्रत्येति । अस्य रसस्य, स्वरूपकथनगर्भः = स्वरूपकथनं ( लक्षणप्रतिपादनम् ) गर्भ ( अभ्यन्तरे ) यस्य सः; तादृशः, आस्वादनप्रकारः = आस्वादनभेदः, रसस्य आस्वादनाऽनतिरिक्तत्वादयमुपचारप्रयोगः कथ्यते ।
सस्वोरोकादिति । सत्वोद्रेकात = सत्त्वस्य (गुणस्य), उद्रेकात् (आधिक्याव); अखण्डस्वप्रकाशानन्दचिन्मयः = अखण्डः . विभावादिसमूहालम्बनत्वात् एकः) स्वप्रकाशः ( स्वतः प्रकाशमानः ) आनन्दमयः ( सुखमयः) चिन्मयः ( ज्ञानस्वरूपः )। वेद्याऽन्तरस्पर्शशून्यः = ज्ञेयान्तरसंपर्करहितः । ब्रह्माऽऽस्वादसहोदरः = ब्रह्मसाक्षात्कारसदृशः । लोकोत्तरचरचमत्कारप्राणः=अलौकिकाऽऽश्चर्यजीवनरूपः । कश्चित, प्रमातृभिः प्रमापकः, स्वाकारवत् = आत्माऽऽकृतिवा, अभिन्नत्वेन = भेदरहितत्वेन, अ- रसः, आस्वाद्यते = अनुभूयते इति कारिकाऽर्थः ।
भाव है, परन्तु ये दोनों शृङ्गार और वीर आदि रसमें स्थायी नहीं है व्यभिचारी भाव हैं । जैसे कि महा है-रसाऽवस्थः । रसकी अस्थाको प्राप्त भाव ही स्थायीभाव होता है, अन्य नहीं । रसके स्वरूपका कथन और बास्वादनका प्रकार कहते हैं । सत्त्वोन्द्र कात् इति सत्व गुणके भाधिक्यसे अखण्ड, स्वतः प्रकाशवाग, आनन्दमय, चिन्मय ( ज्ञानस्वरूप ) दूसरे वेद्य पदार्थके संपर्कसे रहित, ब्रह्मसाक्षात्कारके सदृश ॥ २ ॥ अलौकिक 'चमत्कारस्वरूप प्राणवाला रस कुछ विद्वानोंसे अपने आकारके समान अभिन्नरूपसे आस्वाइन किया जाता है ॥ ३ ॥
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |