Adhyatma Upnishad Part 02

SR No.: 023421
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay Gani
Publisher: Andheri Gujarati Jain Sangh
Publication Year: 1998
Total Pages: 242
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 122

અધ્યાત્મોપનિષપ્રકરણ 88 साधनारम्भे षड्गुणावश्यकतोपपादनम् 8
२४८ अशुद्धमन्त्रपाठस्य फणिरत्नग्रहो यथा ।। व्यवहाराऽविनिष्णातो यो ज्ञीप्सति विनिश्चयम् । कासारतरणाરાજી: સાર સે તિતીર્ષતિ || – (૨૮/૧૧૨-૨૨૯) તિ | તથા = તેના પ્રારેમાં વો ઃ = વેન્યાિિમઃ ગv ૨/૪૮. રોમેવIssવિક્ટોતિ – “મા”વિતિ |
आदौ शमदमप्रायैर्गुणैः शिष्यं प्रबोधयेत् ।
पश्चात् सर्वमिदं ब्रह्म शुद्धस्त्वमिति बोधयेत् ॥४९॥ आदौ = योगारम्भदशायां शिष्यं = मुमुक्षु शम-दमप्रायैः = कषायोपशमेन्द्रियदमनप्रमुखैः गुणैः गुरुः प्रबोधयेत् = विशोधयेत् । प्रायःपदेनोपरत्यादिग्रहणम् । वेदान्तपरिभाषाकारः अध्वराजेन्द्रस्तु-> (૨) મન્તરિદ્રિયનિગ્ર = રામ:, (૨) વિિન્દ્રિયનિગ્રો રમ:, (૩) વિક્ષેપરમાવે = ૩૫રંતઃ, (૪)
તોwાટ્રિદ્રસન્ન = તિતિક્ષા, (૯) વિજોયૂય = સમાધાનમ્, (૬) રુદ્રાન્તિવીપુ વિશ્વાસ: = શ્રદ્ધા <–(પૃ.૨૨૮) ડુત્યા | પશ્ચાત્ = રામદ્રમાહિત્રિામોત્તર/વસ્થામાં “સર્વ રૂટું બ્રહ્મ’, ‘વં શુદ્ધોગતિ, निरञ्जनोऽसि' इति बोधयेत् = प्रतिबोधयेत् । तदुक्तं महोपनिषदि → आदौ शम-दमप्रायैर्गुणैः शिष्यं વિરોધયેત્ | પશ્ચાત્ “સર્વમિટું ડ્રહ્મ શુદ્ધસ્વમિતિ વત્ / – (૯/૨૦૪) તિ | રામારિના विषयाऽऽसक्तिकुतर्कादिलक्षणप्रतिबन्धक्षय एव शुद्धब्रह्मस्वरूपलाभसम्भवात् 'शुद्धोऽसी'त्याधुपदेश उत्तरकाले તત્વ અનર્થકારી છે. વ્યવહારનયમાં નિષ્ણાત થયા વિના જે માણસ તાત્ત્વિક નિશ્ચય નયને જાણવાને ઈચ્છે છે તે માણસ ખરેખર તળાવને કરવામાં અસમર્થ હોવા છતાં જે દરિયાને તરવાની ઈચ્છા કરે તેના જેવો છે. <– વેદાંતી વગેરે પણ આ પ્રમાણે જ જણાવે છે. (૨/૪૮)
અન્યદર્શનકારોએ કહેલી વાતને જ ગ્રંથકારશ્રી પ્રગટ કરે છે. :
શ્લોકાર્ચ :- પ્રારંભમાં શમ, દમ આદિ ગુણો વડે શિષ્યને ગુરૂ પ્રતિબોધ આપે. અને પાછળથી “આ બધું બ્રહ્મ છે. તું શુદ્ધ છે.' - આ પ્રમાણે બોધ આપે. (૨/૪૮)
ઉપદેશ શ્રોતાની ભૂમિકા મુજબ થાય , ટીકાર્ય :- યોગારંભદશામાં અર્થાત્ સાધનાના પ્રારંભકાળમાં રહેલા મુમુક્ષ એવા શિષ્યને શમ = કષાયનો ઉપશમ, દમ = ઈન્દ્રિયનું દમન વગેરે ગુણો દ્વારા ગુરૂ પ્રતિબોધ આપે. મૂળ ગાથામાં રહેલ “VIઃ' શબ્દથી ઉપરતિ વગેરેનું ગ્રહણ કરવું. વેદાંતપરિભાષાકાર અધ્વરાજેન્દ્ર કહે છે કે – (૧) આંતરિક ઈન્દ્રિયમનનો નિગ્રહ = શમ, (૨) બાહ્ય ઈન્દ્રિયનો નિગ્રહ = દમ (દમન), (૩) વિક્ષેપનો અભાવ (સાધનમાં આવતા બાહ્ય અને આંતરિક વિક્ષેપનો અભાવ) = ઉપરતિ, (૪) ઠંડી, ગરમી વગેરે કંકોને સહન કરવા = તિતિક્ષા, (૫) ચિત્તની એકાગ્રતા = સમાધાન અને (૬) ગુરૂના વચન અને વેદાંત વચનોમાં વિશ્વાસ = શ્રદ્ધા.
–આ ૬ ગુણો દ્વારા ગુરૂ શિષ્યના ચિત્તને સાધનાની પ્રાથમિક અવસ્થામાં શુદ્ધ કરે. શમ, દમ વગેરે ગુણોની પ્રાપ્તિ પછીની અવસ્થામાં “આ બધું બ્રહ્મ છે. તું શુદ્ધ છે, નિરંજન છે.' - આ પ્રમાણે ગુરૂ શિષ્યને પ્રતિબોધ આપે. મહોપનિષદુમાં જણાવેલ છે કે – પ્રારંભમાં શમ, દમ વગેરે ગુણો વડે શિષ્યને શુદ્ધ કરવો, ત્યાર બાદ “આ બધું બ્રહ્મ છે. તું શુદ્ધ છે.' - આ પ્રમાણે ગુરૂ શિષ્યને પ્રતિબોધ કરે. – શમ વગેરે ગુણો દ્વારા ઈન્દ્રિયના વિષયોની આસકિત, કુતર્ક વગેરે પ્રતિબંધક તત્ત્વોનો નાશ થાય ત્યારે શુદ્ધ બ્રહ્મસ્વરૂપનો લાભ