________________
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન
૨૩૬
थतां यत् कुलम् भने तत् कुलम् प्रयोग सिद्ध वर्धनता होवाथी तेमनी सिद्धयर्थे जो सूत्रमां 'त्यदादिभ्यश्च' पह भूस्वानी को न३२ नथी. उपरोक्त समाधान 'सर्वेभ्यो लोप: (A)' न्यायने खाश्रयीने पाग २री शाय ।। ५९ ।।
जरसो वा (B) ।। १.४.६० ।।
बृ.वृ.–जरसन्तस्य नपुंसकस्य सम्बन्धिनोः स्यमोर्लुब् वा भवति । 'अतिजरः, अतिजरसं कुलं तिष्ठति पश्य वा। अन्ये तु द्वितीयैकवचनस्यैवामो योऽमादेशस्तस्यैव लुब्विकल्पमिच्छन्ति, न स्यादेशस्य, तन्मते - अतिजरसं कुलं तिष्ठतीत्येव भवति। कैचिज्जरसः स्यमोर्लोपं नेच्छन्ति, तन्मते-अतिजरसं तिष्ठति पश्य वेत्येव भवति ।।६०।। सूत्रार्थ :- નરસ્ અંતવાળા નપુંસક નામ સંબંધી ત્તિ અને મમ્ પ્રત્યયનો વિકલ્પે લુપ્ થાય છે.
(1) Ezia -
(i) अतिजर:
* 'सो रुः २.१.७२'
* 'रः पदान्ते० १.३.५३'
जरामतिक्रान्तम्
* 'प्रात्यव० ३.१.४७'
* 'क्लिबे २.४.९७ '
अतिजर + सि/अम्
* ‘अतः स्यमो० १.४.५७ 'अतिजर + अम्
* 'जराया जरस्० २.१.३'
अतिजरस् + अम् → अतिजरस्
* 'जरसो वा १.४.६० '
→ अतिजरर्
अतिजरः ।
=
→ अतिजरा
* 'प्रात्यव० ३.१.४७ ' 'क्लिबे २.४.९७ '
* 'अतः स्यमो० ९.४.५७
* 'जराया जरस्० २.१.३'
(ii) अतिजरसम् जरामतिक्रान्तम्
=
→ अतिजरा → अतिजर + सि/अम्
अतिजर + अम्
अतिजरस् + अम्
- अतिजरसम् ।
=
खर्डी याह राजवं} 'जराया जरस्० २.१.३' सूत्रथी न्यारे विल्प पक्षे अतिजर नो अतिजरस् महेश નહીં થાય ત્યારે પ્રથમા અને દ્વિતીયા એકવચનમાં શ્રૃતિનાં સ્તં તિતિ પશ્ય વા પ્રયોગો પણ નિષ્પન્ન થશે.
(2) (C)કેટલાક ‘ઉત્પલ’ વિગેરે વૈયાકરણો નસ્ અંતવાળા નપુંસક નામસંબંધી દ્વિતીયા એકવચનના અમ્ પ્રત્યયના સ્થાને જે ગણ્ આદેશ થાય છે તેના જ લુના વિકલ્પને ઇચ્છે છે, પણ પ્રથમા એકવચનના સિ પ્રત્યયના સ્થાને જે અમ્ આદેશ થાય છે તેના લુપ્ના વિકલ્પને ઇચ્છતા નથી. તેથી તેમના મતે પ્રથમા એકવચનમાં अतिजरसं कुलं तिष्ठति प्रयोग ४ थशे.
(A) पूर्व, पर, नित्य, अंतरंग या सर्व विधिनो उरता सोयविधि जणवान गागाय छे.
(B) पूर्वसूत्रथी जरस् अंतवाणा नपुंसलिंग नामसंबंधी सि-अम् प्रत्ययनो सुय् नित्यप्राप्त तो तेनो खा सूत्रभां વિકલ્પ કર્યો હોવાથી આ સૂત્રમાં પ્રાપ્તવિભાષા છે.
(C) અન્યકાર અને કેચિત્કારનો મત આ પ્રમાણે કેમ છે ? તે વિસ્તારથી જાણવા આ સૂત્ર ઉપરની પૂ. પં. શ્રી ‘ચંદ્રસાગર ગણિવર’ પ્રણીત આનંદબોધિની ટીકા જુઓ.
