________________
૧૩૬
ह्रस्वाऽऽपश्च ।।१.४.३२ ।।
(2)
बृ.वृ.-हस्वादाबन्तात् स्त्रीदूदन्ताच्च शब्दात् परस्यामः स्थाने 'नाम्' इत्ययमादेशो भवति । हस्व - श्रमणानाम्, संयतानाम्, वनानाम्, धनानाम्, मुनीनाम्, साधूनाम्, बुद्धीनाम्, धेनूनाम्, पितॄणाम्, मातॄणाम् ; आप्-खट्वानाम्, बहुराजानाम् ; स्त्रीदूतः–नदीनाम्, वधूनाम्, स्त्रीणाम्, लक्ष्मीनाम् । स्त्रीशब्दवर्जितयोरियुवादेशसम्बन्धिनोः स्त्रीदूतो: पूर्वेण विकल्प एव—श्रीणाम्, श्रियाम् ; भ्रूणाम्, भ्रुवाम् । हस्वापश्चेति किम् ? सोमपाम्, सेनान्याम् ।।३२।। सूत्रार्थ :- હ્રસ્વ સ્વરાન્ત, મમ્ પ્રત્યયાન્ત અને નિત્યસ્રીલિંગ ર્ફ કારાન્ત- કારાન્ત શબ્દથી પરમાં રહેલા (प.ज.ना) आम् प्रत्ययने स्थाने नाम् आहेश नित्य थाय छे.
सूत्रसभास :- ह्रस्वश्च आप् चैतयोः समाहारः = ह्रस्वाप् (स.द्व.) । तस्मात् = ह्रस्वापः ।
વિવરણ :- (1) સૂત્રસ્થ હૈં કાર દ્વારા પૂર્વસૂત્રમાંથી સ્ત્રવૃત્ નું અનુકર્ષણ કર્યું છે. જો કે પૂર્વસૂત્રોથી સ્ત્રીવૃત્ ની અનુવૃત્તિ આવતી જ હોવાથી આ સૂત્રમાં 7 કાર દ્વારા તેનું અનુકર્ષણ કરવાની જરૂર ન હતી. છતાંય ‘જ્યારે કોઇ નવો અધિકાર શરૂ થાય ત્યારે પૂર્વથી ચાલ્યો આવતો અધિકાર નિવૃત્ત થાય' આ નિયમાનુસારે આ સૂત્રમાં હ્રસ્વસ્વરાન્ત અને આવન્ત નો નવો અધિકાર શરૂ થતો હોવાથી પૂર્વથી ચાલ્યો આવતો સ્ત્રીત્ નો અધિકાર નિવૃત્ત થઇ જતો હોવાથી તેમ ન થાય માટે સૂત્રમાં ચ કાર દ્વારા તેનું અનુકર્ષણ કરવામાં આવ્યું છે. સાથે સાથે એ भाग याह राजवुं } च २ द्वारा पूर्वसूत्रथी स्त्रीदूत् नुं अनुषांग ऽ होवाथी 'चानुकृष्टं नानुवर्तते' न्यायानुसारे હવે પછીના સૂત્રોમાં સ્ત્રવૃત્ ની અનુવૃત્તિ નહીં ચાલે.
(2) दृष्टांत
(i) श्रमणानाम् (ii) मुनीनाम् (iii) साधूनाम्
श्रमण + आम्
मुनि + आम्
→ श्रमण + नाम्
मुनि + नाम्
मुनी + नाम्
↓
मुनीनाम् ।
* 'हस्वापश्च १.४.३२'
* 'दीर्घो नाम्य० १.४.४७'
* 'रषृवर्णान्० २.३.६३' →
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસનું
→ श्रमणा + नाम्
↓
= श्रमणानाम् ।
=
(iv) पितॄणाम्
साधु + आम्
साधु + नाम्
साधू + नाम्
↓
= साधूनाम् ।
पितृ + आम्
पितृ + नाम्
पितृ + नाम्
पितॄणाम्
= पितॄणाम् ।
संयतानाम्, वनानाम्, धनानाम्, बुद्धीनाम्, धेनूनाम् २जने मातृणाम् विगेरे प्रयोगोनी साधनि। उपर પ્રમાણે સમજી લેવી. આ બધા દષ્ટાંતો હ્રસ્વસ્વરાન્ત નામોના છે.
