________________
સા મા યિક ધર્મ અને ત થ નું શ સ ન તન્ના
ગમે તેવા મેટામાં મેટા અધિકારીને અપમાં અપ પણ અધિકાર નથી, અર્થાત તે તીર્થ બાહ્ય છે.
સામાયિક ધર્મના આરાધનથી થતી વ્યક્તિગત પ્રગતિને ભેગે પણ કટકટિને પ્રસંગે, તીર્થના તંત્રની રક્ષા કરવાની જવાબદારી પ્રત્યેક સભ્યને શિરે છે. કારણ કે ધર્મનું કારણ-સાધન તીર્થ છે. તીર્થ જોખમમાં હોય, તે ધર્મ પણ જોખમમાં હો સંભવિત જ છે.
ધર્મ માર્ગમાં ભૂલ કરનાર જેમ દષાનુરૂપ પ્રાયશ્ચિનથી શુદ્ધ થઈ આગળ પ્રગતિ કરી શકે છે, તેમ તીર્થની પ્રતિષ્ઠામાં થતી ક્ષતિની ઉપેક્ષા કરનાર શિક્ષાપાત્ર વ્યક્તિ પણ દેવાનુરૂપ પ્રાયશ્ચિત્તથી શુદ્ધ થઈ તીર્થ ભક્ત બની શકે છે.
ધર્મારાધનમાં થતી ખલનાના પ્રાયશ્ચિતના પ્રમાણમાં તી. થરાધનમાં થતી ખલનાનું પ્રાયશ્ચિત કંઇક તીવ્ર હોય છે. બન્ને જાતના પ્રાયશ્ચિત્તે તે તે ક૯પમાં સ્પષ્ટ વિભાગપૂર્વક નિયત કરી દ્વાદશાંગીમાં વ્યવસ્થિત કરવામાં આવ્યા છે.
૨૪ તીર્થના સર્વ સભ્યોને સમુદાય “સંઘ” ગણાય છે. અને શ્રમણ સમુદાય પણ મુખ્યપણે “સંઘ” ગણાય છે.
સંઘ બે પ્રકારે છે–પુરુષ રૂપે અને સ્ત્રી રૂપે અથત-શ્રાદ્ધશ્રમણોપાસકથી માંડીને કેવળી સુધીના શ્રમણો પુરુષ રૂપે, અને શ્રાદ્ધીશ્રમણે પાસિકાથી માંડીને કેવળ જ્ઞાન સંપન્ન શ્રમણીએ સ્ત્રી રૂપે હોય છે. એમ સંઘ ચતુવિધ છે.
