________________
[ ૬૮ ]
તાત્ત્વિક લેખસંગ્રહ
પ્રભુદર્શન ( ૧૦ )
"
દર્શન શબ્દ ગુણવાચક છે અને તેના અનેક અર્થ થાય છે. દન એટલે જોવું, સામાન્ય જ્ઞાન, તાત્ત્વિકરુચિ, સિદ્ધાંત આદિ અનેક વાચ્યામાં દર્શન શબ્દ વપરાય છે. પ્રભુના સિદ્ધાંતતું સામાન્ય જ્ઞાન, પ્રભુના વચનાની રુચિ અથવા તે સદ્ભૂત ગુણાનુ ચિંતવન, વ્યવહારથી પ્રભુદર્શન કહેવાય અને આત્મા તથા પરમાત્માની અભેદદશાની પ્રાપ્તિ અર્થાત વીતરાગ દશાની પ્રાપ્તિ તે નિશ્ચયથી પ્રભુદર્શન કહી શકાય.
વ્યવહાર તથા નિશ્ચય અને સાથે જ રહે છે. ફરક માત્ર એટલા જ હાય છે કે-વ્યક્તિવિશેષને લઇને મુખ્યતા-ગોણુતા રહેલી છે. જેને વ્યવહાર મુખ્ય હાય છે તેને નિશ્ચય ગૌણુ રહે છે અને જેણે નિશ્ચયને પ્રધાનતા આપેલી હાય છે તે વ્યવહારને ગૌણ રાખે છે. અલ્પજ્ઞ-છદ્મસ્થને વ્યવહારની પ્રધાનતા અને નિશ્ચયની ગૌણુતા હોય છે ત્યારે સર્વજ્ઞને નિશ્ચય પ્રધાન અને વ્યવહાર ગૌણ હાય છે, જેઓ નિશ્ચયના સર્વથા અનાદર કરવાનુ કહે છે તે ભૂલે છે, કારણ કે ધ્યેય સન્મુખ રાખ્યા સિવાય કાંઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરી શકાય નહિ. પ્રત્યેાજન સિવાય તેમઢે મનુષ્ય પણ એક ડગલું પણ ભરી શકે નહિં, માટે કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતાં પહેલાં ધ્યેય તે નક્કી કરવુ જ પડે છે. વ્યવહાર એટલે ક્રિયા અને નિશ્ચય એટલે જ્ઞાન, આ બે ભેગાં ભળ્યા સિવાય કાઈ પણ કાર્યની સિદ્ધિ થઈ શકતી નથી, અને એટલા માટે જ પૂર્વ પુરુષ' કહી ગયા
