________________
[ ૨૧૪]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ વસ્તુના એક દેશને ગ્રહણ કરવાવાળે નય કહેવાય છે અને તે નિયમથી મિથ્યાષ્ટિ હોય છે, કારણ કે તેનાથી વસ્તુને સંપૂર્ણ બંધ ન થવાથી અયથાર્થ જ્ઞાન થાય છે અને એટલા માટે જ નયવાદને મિથ્યાવાદ કહેવામાં આવે છે, તેથી જિન પ્રવચનના તત્વને જાણવાવાળા મિથ્યાવાદને ટાળવાને માટે બધી વસ્તુની સાથે સ્થાત્ શબ્દ જોડીને તેનું કથન કરે છે. કોઈ પણ વસ્તુની સાથે સ્યાત્ શબ્દને પ્રયોગ કર્યા સિવાય તે વસ્તુનું નિરૂપણ કરતા નથી. કદાચ એવી આશંકા થાય કે વસ્તુમાત્રની સાથે સ્યાત્ જોડવામાં આવે તે પછી એવકારને પ્રેગ થઈ શકતું નથી અને તેને પ્રયોગ કર્યા સિવાય કઈ પણ વસ્તુનું અવધારણ-નિર્ણય ન થવાથી અનિશ્ચિતવાદને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે. પણ તેમ નથી કારણ કે સ્યાત્ શબ્દ અન્યને સંગ્રહ કરનારે છે અને એવા શબ્દ અન્યને નિષેધ કરનારે છે, તેથી બંને પરસ્પર વિરોધી હેવા છતાં પણ સાથે રહી શકે છે અને વસ્તુસ્થિતિ જોતાં તે બંને એક સ્થળે સાથે રહેવા છતાં પણ બંનેમાંથી એકેયને કાંઈ પણ બાધ નડી શકતું નથી તેથી અનિશ્ચિતવાદની આશંકા ટળી જાય છે.
જૈન દર્શનમાં વસ્તુને સાચી રીતે જાણવાને માટે સ્વાત અને એવ આ બે શબ્દોને સાથે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સ્થાત્ શબ્દ અને સંગ્રહ કરનારો છે અને એવ અન્યને નિષેધ કરે છે. આ બંને પરસ્પર વિરોધી હોવા છતાં પણ વસ્તુને સાચી રીતે બંધ કરાવી શકે છે, કારણ કે જે વસ્તુની સાથે સ્યાત જોડાય છે તે નહિ કહેવામાં આવેલા વસ્તુમાં
