________________
સંબંધમીમાંસા
[ ૧૨૯ ] બીજા દ્રવ્ય પરને તે જણાવી શકતાં નથી જ પણ પિતાને પણ જણાવી શક્તાં નથી, માટે જે આત્મદ્રવ્ય ન હોય તે બીજા બધાય દ્રવ્યની આકાશપુષ્પ જેવી જ દશા થાય. જો કે આત્મદ્રવ્ય અનેક છે છતાં સ્વરૂપે બધાય એક સરખા છે, તોયે પરપુદ્ગલ દ્રવ્યના સંગથી તેના બે ભેદ પડ્યા છે અને તે એક સિદ્ધ અને બીજા સંસારીના નામથી ઓળખાય છે. જડ સ્વરૂપે કર્મથી મુકાયેલા આત્માઓ સિદ્ધાત્મા અથવા તે શુદ્ધાત્મા કહેવાય છે. દેહધારી કેવળજ્ઞાનીઓ શુદ્ધાત્મા અને અશરીરી કેવળજ્ઞાની સિદ્ધાત્મા તરીકે ઓળખાય છે. અને જે આઠે કર્મથી બંધાયેલા છે તે બદ્ધાત્મા કર્મજન્ય જન્મ, જરા તથા મરણ આદિની અવસ્થાએ ભેગવવાને માટે અનેક પ્રકારના શરીરને ધારણ કરવાવાળા સંસારી આત્મા કહેવાય છે. આત્માઓ ઉપયોગ સ્વરૂપવાળા હોવાથી તેમનું કામ માત્ર જાણવાનું જ હોય છે. શુદ્ધાત્મા કેવળજ્ઞાની સ્વાધીનપણે નિરંતર સાચું જ અને સંપૂર્ણ જાણે છે ત્યારે અશુદ્ધાત્માઓ અલ્પજ્ઞ-છમસ્થ હવાથી પરાધીનપણે પરની મદદથી જાણે છે. પર એટલે પગલિક વસ્તુને કહેવામાં આવે છે અને તે શાસ્ત્ર તથા ઇદ્રિ હોય છે. શાસ્ત્રની મદદ સિવાય કેવળ ઇદ્રિયેથી જાણેલું પ્રાયઃ સાચું હોતું નથી, શાસ્ત્રથી જાણેલું સાચું પણ હોય છે અને જૂઠું પણ હોય છે, કારણ કે જ્યાં સુધી સાચું જાણવામાં આવું આવતું દર્શન કર્મ ખસે નહિં ત્યાં સુધી શાસ્ત્રમાં લખેલું સાચી રીતે સમજાય નહિ અને જ્યાં સુધી શાસ્ત્રમાં લખેલું સાચું સમજાય નહિં ત્યાં સુધી ઇન્દ્રિયથી પણ સાચું જણાય
