________________
{ ૧૧૮]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ. તથા અરૂપી દ્રવ્યને સંબંધ શાશ્વત છે છતાં જીવાસ્તિકાયને જેમ અનાદિકાળ રૂપી માનવામાં આવે છે તેમ ધર્માસ્તિકાયાદિ ત્રણને રૂપી માનવામાં આવતાં નથી તેમજ પુદ્ગલાસ્તિકાય જેમ જીવના ઉપયોગ ગુણને ઘાત કરીને જીવને વિભાવ સ્વભાવવાળું બનાવે છે તેમ ધર્મ, અધર્મ તથા આકાશના ગુણેને ઘાત કરીને વિભાવ સ્વભાવવાળા બનાવી શકતું નથી કારણ કે તે ત્રણે દ્રવ્યો અજીવ હેવાથી સજાતીય છે અને જીવ દ્રવ્ય જીવસ્વરૂપ હોવાથી વિજાતીય છે અને તેથી બંને વિજાતીય હોવાથી પુદ્ગલાસ્તિકાયને સંસર્ગ જીવ દ્રવ્યમાં વિકૃતિ ઉત્પન્ન કરી શકે છે. જેમકે ધેળામાં ધેલી વસ્તુ ભળે જાય છે, તે પણ વિસદશ ભાવ ઉત્પન્ન થતું નથી પણ ધળામાં કાળી વસ્તુ ભળે તે વિકૃત વા વિસટશ ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે.
રૂપી તથા અરૂપી દ્રવ્યોને સંબંધ અનાદિ હોવા છતાં પણ તે ચળ છે, અચળ નથી, અને એટલા માટે જ દ્રવ્ય પિતાનું સ્વરૂપ છોડીને પરસ્વરૂપમાં ભળતા નથી અર્થાત્ ધર્માસ્તિકાય પિતાનું સ્વરૂપ છોડીને અધર્માસ્તિકાયસ્વરૂપ થાય નહિ અને જીવાસ્તિકાય, પગલાસ્તિકાયસ્વરૂપ બની શકે નહિં, કારણ કે દ્રવ્યને સગાસંબંધ હોય છે અને બધાય દ્રવ્ય ભિન્ન ભિન્ન ગુણ-પર્યાયવાળા હોવાથી પરસ્પર ઓતપ્રોત થઈને કેમ ન રહ્યાં તોયે તે સ્વગુણ છોડીને પરગુણને ધારણ કરતા નથી, અને તેથી દ્રવ્ય તથા ગુણને અચળ સ્વરૂપસંબંધ છે. સંગને વિયેગ થાય છે માટે જ તે અસ્થિર હવાથી ચળ કહેવાય છે. સંગપૂર્વક વિયોગ અને વિયેગપૂર્વક સોગ થતો હોવાથી દ્રવ્યના અનાદિ સંબંધમાં
