________________
હતું એમ ફાહિયાન જેવા જિજ્ઞાસુઓએ “વિનયપિટક જેવા બૌદ્ધ ગ્રંથોની પ્રાપ્તિ માટે જે પુરુષાર્થ ખેડ્યો હતો, એને અજબગજબની કક્ષાનો ગણ્યા વિના ન રહી શકાય.
ચીનમાં બૌદ્ધ ધર્મનો ખાસ્સો પ્રભાવ હોવા છતાં બૌદ્ધ ધર્મનો મહત્ત્વનો ગ્રંથ “વિનયપિટક ચીનમાં એ વખતે ઉપલબ્ધ ન હતો. આ ગ્રંથ ભારતમાં ઉપલબ્ધ હોવાની પાકી માહિતી મળી જતાં ફાહિયાન આદિ છ ચીની-જિજ્ઞાસુઓ ભારત જવા અને ત્યાંથી “વિનયપિટકની પ્રતિનકલ કરીને ચીન લઈ આવવા તૈયાર થયા. એ યુગમાં ચીનથી ભારતનો પ્રવાસ ખેડવો મોતની મુસાફરીએ નીકળવા જેવો જોખમીપ્રવાસ ગણાતો હતો. પણ ફાહિયાન તો ગમે તે ભોગે “વિનયપિટકનાં દર્શન કરવા માગતો હતો. એની સાથે ભારતની મુસાફરી માટે સજ્જ થયેલા પાંચ સાથીદારો પણ એવા જ સાહસિક હતા કે, જે મોતનો પણ મુકાબલો ધર્મગ્રંથ ખાતર કરવા સજ્જ હોય!
ચીન અને ભારતની વચ્ચે હજારો માઈલોનું વિરાટ અંતર હતું. વચ્ચે વિપ્ન તરીકે ખડકાયેલાં નદી-નાળાં અને સાગર-સરોવરોનો તો પાર જ ન હતો. માર્ગમાં અવરોધક તરીકે માઈલો સુધી લંબાયેલી એવી સૂમસામ અટવીઓ ઓળંગવી પડે એમ હતી કે, જે અટવીઓમાં ઊડતાં નાનાંમોટાં પંખીઓનું દર્શન પણ થવું અતિદોહ્યલું હતું. આવો કપરો પ્રવાસ પગના સહારે જ ખેડવાનો હતો, જ્યાં જળમાંથી પસાર થવાનું હતું, ત્યાં જ બહુ બહુ તો હોડીઓ સહારો પૂરી પાડતી. એમાંય મોટાભાગનો જળમાર્ગ તો પગે ચાલીને અથવા તરીને જ વટાવવો પડે એમ હતો. ભારત તરફના પ્રવાસની આવી ભયાનકતાનો પૂરેપૂરો ખ્યાલ હોવા છતાં ફાહિયાન આદિ છ ચીની યાત્રિકોએ ઈ.સ.૩૯૯ના કોઈ શુભ દિવસે ભારત તરફની મુસાફરીનો પ્રારંભ કર્યો.
એ મુસાફરી આગળ વધતી ગઈ, એમ મુશ્કેલીઓ વધુ ને વધુ ઘેરી બનતી ગઈ. છતાં ફાહિયાન પોતાના સાથીઓની સાથે હિંમત હાર્યા
૬૦
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
