________________
ચારણને કોઈ શેઠ-શાહુકાર સમક્ષ હાથ લાંબો કરવાની ફરજ પડે એમ હતું. થોડા ઘણા વિચારને અંતે દેવાણંદે નક્કી કર્યું કે, અવારનવાર ધીરધારનો વ્યવહાર જેમની સાથે ચાલતો હતો, એ માકુ શેઠ પાસેથી વ્યાજે પૈસા લઈને પણ પશુઓને ઉગારી લેવા!
ચારણને પોતાની આબરુ-પ્રતિષ્ઠા ખૂબ ખૂબ વહાલી હતી, પણ એથીય વહાલી તો ઢોરઢાંખરની જિંદગી હતી, એથી આબરુના વિચારને વચમાં લાવ્યા વિના ચારણે માકુ શેઠ પાસે જઈને માંગણી કરી કે, ચોત્રીસા દુકાળની અગનઝાળ જે રીતે ફેલાઈ રહી છે, એનાથી આપ પણ અપરિચિત નહિ જ હો, માણસ તો જેમતેમ કરીને પોતાનું પેટ ભરી લેશે, પણ અબોલ જીવોનું શું? આમ તો પશુમાત્રને જિવાડવાની ફરજ છે, પણ ઘરમાં જે આશ્રિત છે, એ ઢોરઢાંખરને જિવાડવા એ તો મારો ધર્મ બની રહે છે. એ માટે હું દાનની અપેક્ષા નથી રાખતો, મને માત્ર વ્યાજે થોડા પૈસા મળે, એ જ અપેક્ષા સાથે હું હાથ લંબાવવા આવ્યો છું. મને વિશ્વાસ છે કે, મારી ઝોળી આપ ખાલી નહિ જ રાખો.
શેઠને ચારણ પર પૂરો વિશ્વાસ હતો અને ચારણને શેઠ પર પૂરેપૂરી શ્રદ્ધા હતી. પણ દુકાળ એટલો બધો ભયંકર હતો કે, આ વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધાના પાયા પણ ડગમગી ઊઠે, તો નવાઈ ન ગણી શકાય! ચારણે જેની કલ્પનાય ન હતી, એવો જવાબ શેઠ તરફથી મળ્યો. શેઠે કહ્યું : ચારણ ! તમારી ભાવના અને અબોલા જીવો તરફની લાગણી પર તો અંતર ઓવારી જાય એમ છે. તમને વ્યાજે પૈસા ધીરવામાં તો બીજું કઈ વિચારવાનું જ શું હોય? પણ ...?
શેઠ આગળ બોલતા અટકી ગયા. ચારણે પોતાની એ જ માંગણી ફરી દોહરાવી કે, દુકાળના આ વરવા દિવસોય થોડા સમય બાદ વીતી જશે અને પુનઃ સુકાળનું સામ્રાજ્ય ફેલાતાં વાર નહિ લાગે. ત્યારે આપના પૈસા દૂધે ધોઈને વ્યાજ સાથે પરત કરવામાં જરાય ઢીલ થાય, તો ઊભી બજારે મને કાન ઝીલીને અને મને ઊભો રાખીને એમ પૂછવાનો આપનો ૩૬
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
