________________
વેરની વસૂલાત હત્યા નહિ, હેત દ્વારા
જર, જમીન અને જોરુ, આ ત્રણે કજિયાના છોરુ ! આ કહેવતમાં માત્ર “જોરુ અને છોરુનો અનુપ્રાસ જ નથી રચાયો કે સચવાયો. આની પાછળ તો અનાદિ ઇતિહાસ છુપાયો છે અને યુગ યુગ પછીના અનંત ભાવિકાળનો અહેસાસ કરાવવા પણ આ કહેવત સમર્થ છે. જગતભરમાં જે પણ યુદ્ધો ખેલાયાં અને ભાવિમાં જે પણ સંગ્રામો ખેલાશે, એના મૂળમાં ઓછાવત્તા અંશે ચિનગારી ચાંપનારાં તત્ત્વો આ ત્રણ જ જોવા મળશે. એ યુદ્ધમાં કાં સંપત્તિ નિમિત્ત બની હશે, કાં જમીન એ સંગ્રામમાં સુરંગ ચાંપનાર હશે, કાં સ્ત્રીને નિમિત્ત બનાવીને ભડકી ઊઠેલી વેર-ઝેરની એ અગનજવાળાઓએ કેટલાયને ભડથું કરી નાખ્યા હશે.
જ્યાં જ્યાં રાજ્યસત્તા, ત્યાં ત્યાં યુદ્ધ, દાવપેચ અને કાવાદાવા ! આ જાતની સંભાવના અવશ્યભાવિ ગણાય, એથી કચ્છનો ઇતિહાસ તો કઈ રીતે આ બધાથી મુક્ત રહી શકે? કચ્છમાં મહારાવ હમીર અને મહારાવ લાખાજી આ બંને ભાઈઓનો સત્તાસૂર્ય ઝગારા મારતો તપી રહ્યો હતો. એમાં બંને વચ્ચેની સ્પર્ધામાં કોઈ ગોઝારી પળે ઈર્ષા ભળતાં, ધીમે ધીમે ભાઈની સગાઈ ભુલાતી ચાલી અને લડાઈ જેવું વાતાવરણ સરજાતું ગયું. અને આનો જે વિપાક આવવો અશક્ય-અસંભવિત ન જ ગણાય, એ વિપાક અંતે આવીને જ રહ્યો. એકબીજાને ખતમ કરવા
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧
૯
