________________
કે, તેઓ પ્રણાલિકાની ઉપરવટ જઈને પણ ગોપાલદાસની મહેમાનગીરી કરવા માંગતા હતા. એમની ઇચ્છાને કોઈ પ્રણાલિકા કે મર્યાદા રૂંધી શકવા સમર્થ નહોતી. એમણે વળતી જ પળે વધુ વિચાર કરવા થોભ્યા વિના કહ્યું કે, ગોપાલદાસ ! તો તો બધાં રાજ-રજવાડાંઓને આમંત્રણ આપવા હું તૈયાર છું. પણ તમારે તો આ આમંત્રણ સ્વીકારવું જ પડશે. વધુમાં ચા-પાણી પૂરતા આ આમંત્રણને હું ભોજનના આમંત્રણમાં વિસ્તારું છું. તમારી મહેમાનગતિનો લાભ મેળવવા બીજું પણ કંઈ કરવું જરૂરી હોય, તો તે કરવાની મારી તૈયારી છે.
મિલન-સમારોહ દરમિયાન ગવર્નરે ગોપાલદાસની સાથે ઔપચારિકતાથી આગળ વધીને જે રીતે મુલાકાતમાં સમય ગાળ્યો, એ જોઈને સૌ આશ્ચર્યચકિત હતા, સમારોહ પૂર્ણ થતાં જ્યારે ગવર્નર તરફથી બધા જ રાજવીઓને સાયં-ભોજન માટે આમંત્રવામાં આવ્યા, ત્યારે તો સૌના આશ્ચર્યનો કોઈ આરો-ઓવારો જ ન રહ્યો. પરંતુ આમાં નિમિત્ત બનનારા પ્રેરક-પરિબળ તરીકે જ્યારે સૌને દરબાર ગોપાલદાસનું નામ જાણવા મળ્યું, ત્યારે તો એ આશ્ચર્ય નિરવધિ બનીને વિસ્તરતું જ ગયું. સૌની ધારણાને ધૂળમાં મેળવી દેતું સાદાઈ અને સિદ્ધાંતનું સામર્થ્ય એ દહાડે ઘણાંબધાંને પ્રથમ વાર જ નિહાળવા મળ્યું.
સિદ્ધાંતમાં સુસ્થિર અને સાદગીના સ્નેહી ગોપાલદાસ દરબારની સાત્ત્વિકતાનો બીજો એક કિસ્સો પણ જાણવા જેવો છે.
ગવર્નરના હોદ્દાની જેમ પ્રાંતના પોલિટિકલ એજન્ટનો હોદ્દો પણ ત્યારે મહત્ત્વનો ગણાતો. પોલિટિકલ એજન્ટ જયારે કોઈ ગામની મુલાકાતે આવે, ત્યારે રાજય તરફથી બધી સરભરા-વ્યવસ્થા થતી. ગામના દરબારને પણ નજરાણું ધરવા ઉપસ્થિત રહીને એ એજન્ટનું માન જાળવવું પડતું. એક વાર પોલિટિકલ એજન્ટને ઢસાની મુલાકાતે આવવાનો કાર્યક્રમ નક્કી થયો. આ રીતે પરદેશી સત્તાની આરતી ઉતારવાનું પસંદ ન હોવા છતાં ચાલી આવતી રીતરસમ મુજબ દરબાર
૬ @ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧
