________________
૨૨૨
સુયં મે આઉસં! બધી રીતે આત્મામાં પ્રતિસંલીન હોવાથી, તેમ જ સાવધાનતાપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરતો હોવાથી, તથા મન, વાણી, અને કાયાનું રક્ષણ કરતો હોવાથી, તેનામાં નવું કર્મ દાખલ પણ થતું નથી. તેથી તે પુરુષ મુક્ત થાય છે. એ વાત સાચી છે કે, શરીર કાયમ છે, ત્યાં સુધી થોડીઘણી, શારીરિકાદિ ક્રિયાઓ થવાની જ છેવટે આંખ પટપટાવવા જેવી ક્રિયા તો થવાની જ. અને ક્રિયા થઈ એટલે કર્મબંધન પણ થવાનું જ. પરંતુ તેવા સંયમી અનગારની તેવી બધી ક્રિયાઓથી બંધાતું કર્મ પ્રથમ ક્ષણે આત્મામાં સ્પર્શ પામે બીજે સમયે તેનું ફળ ભોગવાઈ જાય છે. (તે ફળ પણ સુખરૂપ હોય છે; દુઃખરૂપ નહિ.) અને ત્રીજે સમયે તે આત્માથી છૂટું પડી જાય છે. એ રીતે તે તરત જ અકર્મરૂપ થઈ જાય છે. એ ક્રિયાને ઐયંપથિકી ક્રિયા કહે છે.
– શતક ૩, ઉદ્દે ૩
ગૌતમ- હે ભગવન્! “ઉપયોગ એટલે કે આત્મ-જાગૃતિ – સાવધાનતા સિવાય ગમનાદિ, તેમ જ ગ્રહણાદિ, ક્રિયાઓ કરનારા સાધુને ઐયંપથિકી ક્રિયા લાગે કે સાંપરાયિકી?
મહાવીર – હે ગૌતમ ! ઐયંપથિકી ન લાગે, પણ સાંપરાયિકી લાગે. કારણ કે, જેનાં ક્રોધ, માન, માયા, અને લોભ
ચ્છિન્ન થયાં હોય તેને જ ઐયંપથિકી ક્રિયા હોય; પણ જેનાં ક્રોધાદિ ક્ષણ ન થયાં હોય તેને સાંપરાયિકી ક્રિયા જ હોય. સૂત્રને અનુસાર વર્તતા સાધુને ઐયંપથિકી ક્રિયા લાગે છે, અને સૂત્રવિરુદ્ધ વર્તનારને સાંપરાયિકી લાગે છે.
– શતક ૭, ઉદ્દે ૧, તથા ૭
૧. ઐર્યાપથિકી એકલે કે સંયમૂપર્વક માર્ગે ચાલતા સાધુથી થતી આવશ્યક
શારીરિક ક્રિયાઓ. તેથી ઊલટી, અસંયમીની ક્રિયાઓ સાંપરાયિકી કહેવાય છે; કારણ કે તેઓ આત્માનો સીધો સંપરાય - ઘાત - કરે છે.
