________________
[ ર૦૬ ] સત્ય હોય તે પણ ન બોલવી, (૨) સકિય-તે જેમાં અનર્થ દંડની ક્રિયા પ્રવર્તે, તે પણ ભાષા સાધુએ ન બેલવી (૩) કર્કશ તે ચાવેલા અક્ષરવાળી (૪) કટુક-તે ચિત્તને ઉદ્વેગ કરનારી (૫) નિષ્ફર તે હક્ક પ્રધાન (ઠપકા રૂ૫) (૬) પરૂષા તે પારકાના મર્મ ઉઘાડવા રૂપ (૭) કર્માસવ કરનારી, તેજ પ્રમાણે છેદન ભેદન તે ઠેઠ અદ્રાવણ કરનારી સુધી જે જીને ઉપતાપ કરનારી હોય, તે મનથી વિચારીને સત્ય હોય તે પણ ન બોલવી, હવે બોલવાની ભાષા કહે છે. તે ભિક્ષુ આ પ્રમાણે જાણે, કે જે ભાષા સત્ય છે, તથા કમળ વિગેરે ગુણોવાળી જીવેને ઉપતાપ ન કરનારી ભાષા છે, તે બલવી, તથા કુશાગ્રબુદ્ધિવડે વિચારીને જે સૂક્ષમ ભાષા બોલાય, તે વખતે મૃષા પણ સત્ય જેવી ગુણકારી થાય, જેમ કે મૃગ દેખ્યું હોય, છતાં શિકારી આગળ તે મૃગની રક્ષા ખાતર “ન દેખ્યું” કહે, તે સત્ય જેવું જ ગુણકારી છે, કહ્યું છે કે.
अलिअ न भासिअव्वं अत्थि हु सञ्चंपि जं न वत्तव्यं । सञ्चंपि होइ अलिअं जं परपीडाकरं वयणं ॥१॥
જેમ જૂઠ ન બોલવું, તેમ સત્ય પણ જે પરને પીડા કારક વચન હોય તે જૂઠા જેવું જાણીને બેસવું નહિ, તથા જે અસત્યામૃષા છે તે આમંત્રણ (આ) આજ્ઞાપની (આમ કરે ) વિગેરે પણ જે અસાવધ અકિય અકઠેર જીવને દુઃખ ન દેનારી હોય, તે મનથી ” વિચારીને હમેશાં સાધુએ બલવી–
