SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 55
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तृतीये आख्याताध्याये चतुर्थः सम्प्रसारणपादः से एकार को आकार, “चण्परोक्षाचेक्रीयितसनन्तेषु” (३। ३। ७) से द्विवचन, अभ्याससंज्ञा, अभ्यासघटित आकार को ह्रस्व, प्राप्त सम्प्रसारण का प्रकृत सूत्र से निषेध, “आकारादट औ" (३। ५। ४१) से अट् प्रत्यय को औ आदेश तथा “सन्ध्यक्षरे च' (३६।३८) से धातुगत आकार का लोप। २. ववतुः। वेज् + परोक्षा-अतुस्। 'वेञ् तन्तुसन्ताने' (१। ६११) धातु से परोक्षाविभक्तिसंज्ञक प्रथम पुरुष-द्विवचन अतुस्-प्रत्यय, एकार को आकार, द्विर्वचन, अभ्याससंज्ञा, ह्रस्व, “आलोपोऽसार्वधातुके" (३।४।२७) से आकारलोप तथा "रसकारयोर्विसृष्ट:" (३।८।२) से सकार को विसर्गादेश। ३. ववुः। वेज् + परोक्षा-उस्। 'वेञ्' धातु से परोक्षा-प्रथमपुरुष-बहुवचन 'उस्' प्रत्यय, ए को आ, द्विर्वचन, अभ्याससंज्ञा, ह्रस्व, आकारलोप तथा विसर्गादेश। ४. वविथ। वेञ् + परोक्षा – थल्। 'वेञ्' धातु से परोक्षा – मध्यमपुरुष-एकवचन 'थल्' प्रत्यय, ए को आ, “नित्यात्वताम्' से इडागम, द्विवचनादि तथा 'इटि च" (३।४।२८) से आकारलोप। ५. शिश्वाय। शिव + परोक्षा अट। 'टु ओ शिव गतिवृद्ध्यो:' (१ । ६१६) धात् से परोक्षा-प्रथमपुरुष–एकवचन 'अट्' प्रत्यय, द्विर्वचन, अभ्याससंज्ञा, वकारलाप, “अस्योपधाया दीर्घो वृद्धि मिनामिनिचट्सु' (३।६।५) से धातुगत इकार को वृद्धि तथा “ऐ आय्'' (१ । २। १३) से आयादेश। ६. शिश्वियतुः। श्वि + परोक्षा-अतुस्। 'श्वि' धातु से परोक्षासंज्ञक 'अत्स' प्रत्यय, द्विर्वचनादि, “स्वरादाविवर्णो०'' (३।४।५५) इत्यादि से इकार को इयादेश तथा स् को विसर्गादेश। ७. शिश्वियुः। श्वि + परोक्षा-उस्। 'श्वि' धातु से परोक्षासंज्ञक 'उस्' प्रत्यय, द्विर्वचनादि, इकार को इय् तथा सकार को विसर्गादेश। १८. शिश्वयिथ। शिव + परोक्षा-थल्। 'श्वि' धातु से परोक्षासंज्ञक 'थल्' प्रत्यय, "इडागमोऽ०'' (३। ७ । १) से इडागम, द्विर्वचनादि, इकार को गुण तथा अयादेश।। ५४५ । ५४६. स्वपिस्यमिव्येां चेक्रीयिते [३। ४।६] [सूत्रार्थ] स्वप्, स्यम् तथा व्यञ् धातुघटित अन्तस्थासंज्ञक वर्णो को सम्प्रसारण होता है, चक्रीयित प्रत्यय के परवर्ती होने पर ।। ५४६ । [दु० वृ०] "पामप्राप्नं सम्प्रसारणं भवति चेक्रीयिते पर। सोषुप्यते, सेसिम्यते, वेवीयते।। ५४६ । [बि० टी०] म्वपिय्यमि० । 'ये' इति कृते सिध्यति चेक्रीयितग्रहणं व्यक्त्यवधारणार्थम्, तेनाभ्यायम्य निवृत्तिः। न च वक्तव्यम् – यण्यपि प्रवृत्तिरिष्यते स्वपिवच्योर्यजादित्वाच्च सिद्धरिति हेमकरः। म्यमिपाठादेव निषेधो न वर्तते।। ५४६ ।
SR No.023090
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 03 Khand 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2003
Total Pages662
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size32 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy