SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 107
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तृतीये आख्याताध्याये चतुर्थः सम्प्रसारणपाद: [समीक्षा] 'कुर्वः, कुर्म:' शब्दों के सिद्ध्यर्थ अपेक्षित उ–विकरण के लोप का विधान दोनों ही आचार्यों ने किया है। पाणिनि का सूत्र है – “नित्यं करोते:' (अ० ६।४।१०८)। [रूपसिद्धि] १. कुर्वः। कृ + उ + वस्। 'डु कृञ् करणे' (७७) धातु से वर्तमानाविभक्तिसंज्ञक उत्तमपुरुष-द्विवचन ‘वस्' प्रत्यय, “तनादेरु:' (३।२।३७) से उ-विकरण, “करोते:" (३।५।४) से कृधातुगत ऋ को गुण-अर्, “नाम्यन्तयोर्धातुविकरणयोर्गुणः” (३। ५। १) से उ–विकरण को गुणादेश प्राप्त होने पर “द्वित्वबहुत्वयोश्च परस्मै' (३। ५। १९) से उसका निषेध, “अस्योकार: सार्वधातुकेऽगुणे'' (३।४।३९) से अकार को उकार, प्रकृत सूत्र से उ-विकरण का लोप तथा सकार को विसर्गादेश। २. कुर्मः। कृ + उ + मस्। 'डु कृञ् करणे' (७७) से मस् प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत् ।। ५७६। ५७७. ये च [३।४। ३७] [सूत्रार्थ] यकार के परवर्ती होने पर कृ धातु से होने वाले विकरण के उकार का नित्य लोप होता है।। ५७७। [दु० वृ०] करोतेर्नित्यं विकरणोकारस्य लोपो भवति ये च परत:। कुर्यात्, कुर्याताम्, कुर्युः।। ५७७। [दु० टी०] ये च। चकार उक्तसमुच्चयमात्रे उकारलोपस्य दीर्घविधावस्थानिवद्भावाद् व्यञ्जने दीर्घत्वं प्राप्तं कुर्छरोनिषिध्यते।। ५७७ । [समीक्षा] 'कुर्यात्, कुर्याताम्, कुर्युः' इत्यादि शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ विकरण उकार के लोप की अपेक्षा होती है, इसका विधान दोनों ही आचार्यों ने किया है। पाणिनि का भी यही सूत्र है – “ये च'' (अ० ६।४।१०९)। [रूपसिद्धि] १. कुर्यात्। कृ + उ + यात्। 'डु कृञ् करणे' (७७) धातु से सप्तमीविभक्तिसंज्ञक प्रथमपुरुष–एकवचन ‘यात्' प्रत्यय, उ-विकरण, कृधातु-गत ऋ को गुण-अर्, अ को उ, उसका गुण प्राप्त होने पर उसका निषेध तथा प्रकृत सूत्र से उ–विकरण का लोप। २. कुर्याताम्। कृ + उ + याताम्। 'डु कृञ् करणे' (७७) धातु से सप्तमीविभक्तिसंज्ञक प्रथमपुरुष-द्विवचन याताम्' प्रत्यय तथा अन्य प्रक्रिया पूर्ववत्।
SR No.023090
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 03 Khand 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2003
Total Pages662
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size32 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy