SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 443
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तृतीये आख्याताध्याये तृतीयो द्विर्वचनपादः ३९७ [समीक्षा] 'जंजप्यते, जंजभ्यते' इत्यादि चेक्रीयितान्त प्रयोगों के साधनार्थ अभ्यासान्त में अनुस्वार की अपेक्षा होती है । इसकी पूर्ति कातन्त्रकार ने अनुस्वारागम से तथा पाणिनि ने नुगागम से की है । पाणिनि ने वाञ्छित छह धातुओं का सूत्र में स्पष्टतया नामोल्लेख किया है, जबकि कातन्त्रकार ने जपादिगण स्वीकार किया है। इस प्रकार पाणिनि ने नुगागम - अनुस्वार तथा छह धातुओं का पृथक्त्वेन पाठ करके गौरव को प्रदर्शित किया है, परन्तु कातन्त्रकार ने अनुस्वार एवं जपादिगण का निर्देश करके लाघव को अपनाया है । पाणिनि का एतद्विषयक सूत्र है - "जपजभदहदशभञ्जपशां च" (अ० ७ । ४ । ८६) । [ विशेष वचन ] १. पशिरयमगणनिर्दिष्टोऽपि, अत एव गणवचनाद् धातुरवसीयते ( दु० टी०, वि० प० बि० टी० ) | २. पूर्वैर्गणकारैर्गणेऽयं न पठितः, आधुनिकैस्तु जपादिपाठाद् गणे लिखित इति भावः (बि० टी० ) । ३. धातवश्च द्विधा - गणपठिताः, अगणपठिताश्च (बि० टी० ) । [ रूपसिद्धि] १. जंजप्यते । जप् + य + ते । गर्हितं जपति । 'जप मानसे च' (१।१३१ ) धातु से गर्हा अर्थ में चेक्रीयितसंज्ञक 'य' प्रत्यय, द्विर्वचनादि, अभ्यासान्त में अनुस्वारागम, धातुसंज्ञा तथा विभक्तिकार्य | २. जंजपिता । जप् + य + श्वस्तनी - ता । 'जंजप्य' इस चेक्रीयित प्रत्ययान्त धातु से श्वस्तनीसंज्ञक 'ता' प्रत्यय, इडागम, "अस्य च " ( ३ | ६ |४९) से अकारलोप तथा ‘“यस्याननि" (३।६।४८) से यलोप | ३. जंजभ्यते । जभ् + य + वर्तमाना - ते । 'जभ गात्रविनामे' (१।३९३) धातु से क्रियासमभिहार अर्थ में चेक्रीयितसंज्ञक 'य' प्रत्यय, द्विर्वचनादि, अभ्यासान्त में अनुस्वारागम, ‘जंजभ्य' की " ते धातवः " ( ३।२।१६ ) से धातुसंज्ञा तथा विभक्तिकार्य । " ४. जंजभिता । जंजभ्य + इट् + श्वस्तनी - ता । चेक्रीयितप्रत्ययान्त 'जंजभ्य' धातु से श्वस्तनीसंज्ञक 'ता' प्रत्यय, इडागम, “ अस्य च लोपः” (३।६।४९) से अकारलोप तथा ‘“यस्याननि" (३ । ६ । ४८) से यकारलोप ।। ५२९ ।
SR No.023089
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 03 Khand 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2000
Total Pages564
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size28 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy