SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 520
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४८३ नापचतुष्टयाध्याये तृतीयो पुष्यत्सादः [समीक्षा] 'विधभ् + सि, वाच् + सि' इस अवस्था में पाणिनि तथा शर्ववर्मा दोनों ही आचार्य पवर्गीय प्रथम वर्ण प् एवं कवर्गीय प्रथम वर्ण क् आदेश का विधान करके 'विधप्, वाक्' शब्द निष्पन्न करते हैं । पाणिनि का सूत्र है - "वाऽवसाने" (अ० ८१४।५६) । कातन्त्रव्याख्याकार 'वा' शब्द का समुच्चय अर्थ स्वीकार करते हैं, तदनुसार वर्गीय प्रथम - तृतीय वर्ण होकर 'विधप् - विधब्, वाक्-वाग्' ये दो - दो रूप साधु माने जाते हैं । पाणिनीय व्याख्याकार 'वा' को विकल्पार्थक मानते हैं, तदनुसार भी चर्व न होने पर पक्ष में "मलां जशोऽन्ते" (अ० ८।२।३९) से जश्त्व उपपन्न होता है। [रूपसिद्धि] १. विधा, विध। विदभ् + सि । "हचतुर्थान्त०" (२!३!५०) से द् को ध् तथा प्रकृत सूत्र से भ् को प-ब् आदेश । २. वाक, वाग। वाच् + सि | "पानाच्च" (२।११४९) से सिप्रत्यय का लोप, "चवर्गद्रगादीनां च" (२।३१४८) से च को ग तथा प्रकृत सूत्र से ग को क्-ग आदेश ।।२८३। २८४. रेफसोर्विसर्जनीयः [२॥३॥६३] [सूत्रार्थ] विराम के विषय (शब्दावसान) में, घोष तथा अघोषसंज्ञक वर्ण के परे रहने पर रेफ एवं सकार के स्थान में विसर्ग आदेश होता है ।।२८४ | [दु० वृ०] रेफसकारयोर्विसर्जनीयो भवति विरामे = शब्दच्छेदे, घोषवत्यघोषे च । गीः, धूः, वृक्षः, पयोभ्याम्, पयःसु । वाऽधिकाराद् विभक्तिव्यञ्जने रेफस्य न स्यात् - गीर्ष, धूर्षु । भवति च - सजूःषु, आशीःषु ।।२८४। [दु० टी०] रेफ० । विरामो वर्णाभाव इति चेत् तर्हि पूर्वभागेऽपि विरामः स्यात्, ‘रसः, सरः' इत्यत्रापि विसर्गप्रसङ्गः । क एवमाह विपूर्वो रमिः स्वभावादारम्भपूर्वके वर्तते
SR No.023087
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 02 Khand 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year1998
Total Pages630
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size27 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy