SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 215
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १७८ कातन्त्रव्याकरणम् [समीक्षा] 'त्रि + आम्' इस स्थिति में कातन्त्रकार तथा पाणिनि दोनों ही 'त्रि' को 'त्रय' आदेश करके 'त्रयाणाम्' शब्दरूप सिद्ध करते हैं । अन्तर यह है कि कातन्त्रकार ने एक ही सूत्र द्वारा 'त्रय' आदेश तथा 'नु' आगम किया है और पाणिनि ने दो कार्यों के लिए दो पृथक्-पृथक् सूत्र बनाए हैं - "हस्वनयापो नुद, स्त्रयः" (अ० ७।१।५४, ५३)। अतः कार्यसंख्या की दृष्टि से साम्य रहने पर भी सूत्र-भेद के कारण गौरव-लाघव अवश्य ही परिलक्षित होता है। [रूपसिदि] १. त्रयाणाम् । त्रि + आम् । प्रकृत सूत्र से 'त्रि' को 'त्रय' आदेश, नु-आगम, "अकारो दीर्घं घोषवति" (२।१।१४) से दीर्घ तथा "रश्वर्णेभ्यः०" (२।४।४८) से नकार को णकार आदेश । २. परमत्रयाणाम्। परमत्रि + आम् | परमाश्च ते त्रयश्च । कर्मधारय समास । प्रकृत सूत्र से 'त्रय' आदेश, नु-आगम, दीर्घ तथा नकार को णकारादेश ।।१५२। १५३. चतुरः [२।१।७४] [सूत्रार्थ] षष्ठीविभक्ति - बहुवचन 'आम्' प्रत्यय के पर में रहने पर 'चत्वार' शब्द से 'नु' आगम होता है ।। १५३। [दु० वृ०] 'चत्वार्' इत्येतस्याऽऽमि परे नुरागमो भवति । चतुर्णाम् । अप्रधानादेवअतिचतुराम् ।। १५३। [वि० प०] चतुरः। इह पूर्वत्र च बहुत्वेऽप्येकवचनम्, शब्दप्रधानत्वाद् निर्देशस्य । अप्रधानादेवेति चतुरोऽतिक्रान्तानामिति विग्रहे गौणत्वादित्यर्थः ।। १५३।
SR No.023087
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 02 Khand 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year1998
Total Pages630
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size27 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy