________________
૧૮૦
પ્રવચન કર્યું ચાલતી ન હોય તો તે અંગેનો, છોકરાઓની ઉદ્ધતાઈ અંગેનો, કે શરીર સારું રહેતું ન હોય તો તે અંગેનો પણ કામ હોઈ શકે. અહીં કામનો અર્થ કામના–ઈરછા-વાસનાકરવો. કોઈ પણ જાતની સાંસારિક ઈચ્છા તૃપ્ત ન થાય એટલે એ અતૃપ્ત કામનામાંથી ક્રોધ ઉત્પન્ન થાય.
તમારો સ્વભાવ ચીડિયો બની ગયો હોય, જરા જરામાં તમને ક્રોધ આવી જતો હોય તો તમારે સમજી લેવું કે તમારા હૃદયમાં કોઈ કામ-વાસના-કદાચ પડેલ હશે. તેની પૂતિ નહિ થતાં એ કામ જ ક્રોધમાં રૂપાંતરિત થયો છે.
આ ઉપરથી એમ કહી શકાય કે ક્રોધને જે શાન્ત કરી દેવો હોય તો કામનાઓ ઈચ્છાઓ-આકાંક્ષાઓ–અપેક્ષાઓને જ શાન્ત કરી દેવી જોઈએ. જેટલી વધુ અપેક્ષા એટલી વધુ ક્રોધની સંભાવના.
જે માણસો આ સત્યને ક્યારે ય સ્પર્યા જ નથી તેઓ પુણ્યના યોગે જે નેતૃત્વ ધારણ કરે; કોઈ સ્ત્રીના પતિ બને; બે બાળકોના સંતાન બને; કે ચાર નોકરોના શેઠ બને તો બધા પાસેથી જાતજાતની અપેક્ષાઓ રાખ્યા વિના નહિ રહે. અને જ્યારે જ્યારે તે અપેક્ષાની પૂર્તિ નહિ થાય ત્યારે ત્યારે તે એકદમ ચીડાઈ જશે; ગાળો દેવા લાગશે; ક્રોધથી રાતાપીળા પણ થઈ જશે.
આવો નેતા, પિતા, પતિ કે શેઠ ખરેખર આ ધરતી ઉપરનો, એના સમાજનો એના ઘરનો અત્યંત ત્રાસદાયક માણસ બની રહે છે. એનું અસ્તિત્વ જ સહુને અકળાવનારું અને ચિંતા ઉપજાવનારું બની રહે છે.
ઇચ્છાઓ ઉપર જ નિયત્રણ મૂકો
વાત આટલેથી જ અટકતી નથી. કામનાઓમાંથી ક્રોધ જાગ્યા બાદ, ગીતામાં કહ્યા મુજબ ક્રોધમાંથી ક્ષુબ્ધતા [ સંમોહ] જાગે છે; એમાંથી સ્મૃતિભ્રંશ પેદા થાય છે. જે અંતે બુદ્ધિનાશમાં પરિણમી જઈને જીવનને સઘળી રીતે બરબાદ કરી નાંખે છે.
આવી ભયાનક હોનારતોમાંથી જેણે ઉગરી જવું હોય તેણે કામનાઓ (ઈચ્છાઓ) ઉપર જ ભારે મોટું નિયંત્રણ મૂકી દેવું જોઈએ. ઈચ્છા કરવી જ હોય તો એક જ ઇચ્છા કરો કે –“સર્વ સાંસારિક ઇચ્છા વિનાનો બની જાઉં.”
Desire to be desireless. જેની રાત્રે પણ નિંદ હરામ થઈ ગઈએવા રાવણે હાથે કરીને પેટ ચોળીને શૂળ ઊભું કર્યું હતું
