________________
પ્રવચન પાંચમું
માત્ર માથું હલાવવાથી પહાડ ન હાલે. પરંતુ રાવણ પાસે સાધના દ્વારા મેળવેલું હજાર વિદ્યાઓના અધિષ્ઠાતા દેવોનું જે ખળ હતું તેની સાથે તેનું કનેકશન ચાલુ હતું માટે જ પર્વત હાલી ઊડ્યો.
૧૫૨
ક્યાયની તરતમતા ઉપર જાત્મ્ય વૃક્ષનું દૃષ્ટાન્ત
રાવણે પર્વત હલાવ્યો તેની પાછળ પણ તેનો કષાયભાવ તો હતો જ. એમ પણ કહી શકાય કે મુનિને જ ઊંચકીને સમુદ્રમાં ફેંકવાને બદલે આખો પહાડ તીર્થસ્થાનો સતિ-સમુદ્રમાં ફેંકવાનો ક્રોધભાવ ખરેખર ધણી ઉગ્રતા પામ્યો હતો.
જૈન શાસ્ત્રોમાં માનવની ક્રૂરતા [કષાયાદિ]ની તરતમતા સમજાવવા માટે જાંબૂ ખાવાની ઇચ્છાવાળા છ માણસોનું દૃષ્ટાંત આપવામાં આવ્યું છે.
એક જાંબૂનું ઝાડ હતું. તેની પાસે જાંબૂ ખાવાની ઇચ્છાવાળા છે માણસો આવ્યા. એ છ યે મિત્ર હતા.
[૧] એમાં એક માણસ કહે છે : “ આપણે જાંબૂ ખાવા છે ને? તો ચાલો. આપણે આ આખું જાંબૂનું ઝાડ મૂળમાંથી જ ઉખેડી નાંખીએ. પછી પેટ ભરીને જાંબૂ ખાઈ શકીશું.”
[૨] ખીજો કહે છે : “ભાઈ ! આપણો જાંબૂ ખાવા છે તેમાં મૂળમાંથી જ આખું ઝાડ ઉખેડી નાંખવાની શી જરૂર છે? માત્ર જાંબૂવાળા મોટા મોટા ડાળા કાપી નાંખીએ.
""
[૩] ત્રીજો કહે છે : ના... મોટા મોટા ડાળા કાળવાની ય શી જરૂર છે? આપણે જાંબૂની લૂમવાળી નાની ડાળીઓ તોશું તો ય જાંબૂ ખાવા મળી જશે. [૪] ચોથો કહે છે મિત્રો ! આપણે જામ્બૂ જ ખાવા છે ને? તો ડાળીઓ તોડવાની પણ શી જરૂર છે? આપણે જાંબૂની લૂમો જ તોડી લઈ એ.
ઃ
""
[૫] પાંચમો કહે છે : “અરે! આખી લૂમોની લૂમો ય તોડવાની કાંઈ જરૂર નથી. ડાળીઓ ઉપર પાકી ગયેલા જામ્બૂઓ જ આપણે તોડી લઈ એ.
[૬] ત્યારે...ઠ્ઠો મિત્ર કહે છે : “રે! મિત્રો! આપણે જામ્બૂ જ ખાવા છે તો તેમાં જામ્બૂ વૃક્ષ ઉપરથી જાંબૂ તોડવાની ય હિંસા કરવાની શી જરૂર છે? નીચે જમીન ઉપર પડેલા જ પાકા જામ્બૂ આપણે લઈ લઈ એ તો ય આપણને ખાવાનું મળી જશે.
જગતમાં પાપો તો બધા કરે છે. પરંતુ પાપો કરનારા માનવોની મન:સ્થિતિઓમાં [ અધ્યવસાયોમાં] પણ આવી છ પ્રકારની તરતમતાઓ [ઓછાવત્તાપણું] દ્રુોય છે. આ છમિત્રોમાં સૌથી પહેલો અત્યન્ત ક્રૂર અધ્યવસાયવાળો છે. તે પછીના
