________________
૧૧૨
પ્રવચન ચોથું
વૈશ્રમણને પણ પરાજયના ભયને કારણે નહિ, પરંતુ પરાજયના આઘાતના નિમિત્તને આધારે સમગ્ર સંસાર ઉપરથી વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયો હતો. અને એમણે દીક્ષા ગ્રહણ કરી. આથી આવા પ્રકારના આઘાત–પ્રત્યાઘાતોથી પણ ઘણીવાર સાચો જ્ઞાનયોગ અને વૈરાગ્યયોગ પ્રગટ થાય છે.
આવા રાવણને “અધમ કેમ કહેવાય?
જે રાવણ વૈશ્રમને લંકાને લૂંટારું માનતો હતો, તે જ વૈશ્રમણે જ્યારે દીક્ષા લીધી, ત્યારે રાવણ તેને નમસ્કાર કરે છે. શું આવા રાવણને અધમ કહી શકાય ખરો ?
રાવણના જીવનમાં સામાન્ય રીતે ભયંકર કોટિની અધમવૃત્તિઓ જેવામાં આવતી નથી. સીતાને ઉપાડી જવાનો અને અષ્ટાપદ પર્વત ઉપરથી વાલિ મુનિને ફેંકી દેવાના પ્રયત્નનો–આ બે પ્રસંગો બાદ કરતાં સામાન્ય રીતે રાવણના જીવનમાં ભયંકર કક્ષાના પાપપ્રસંગો જોવામાં આવતા નથી. ઉક્ત બે પ્રસંગોમાં પણ સનસીબે રાવણ સાવ છેલી કક્ષાએ પહોંચ્યા નથી.
સીતાજીને ઉપાડી જવા છતાં તેમના વ્રતભંગના પાપ સુધી કે વાલિમુનિને ફેંકી દેવાનો પ્રયત્ન કરવા છતાં તેને ફેંકી દેવાનું પાપ કરવા સુધી રાવણ પહોંચ્યા નથી. આથી જ રાવણને પાપાત્મા કહી શકાય નહિ. બાકી ગમે તેવો તો ય રાવણ સંસારી છે એની પાસે સાધુપણાની કક્ષાના ઉત્તમ ભાવોની અપેક્ષા શી રીતે રાખી શકાય ?
ગુણ દેખીને નિત પ્રશંસા કરજો
શાસ્ત્રકાર પરમષિઓ કહે છે કે, “અનાદિ કાળથી આ જીવામાં વાસનાથી પીડાઈ રહ્યો છે. વાસનાપીડિત છવમાં તમને જે કોઈ સુંદર મજાનો ગુણ જોવા મળી જાય તો આશ્ચર્ય પામજો; અને પ્રસન્નતા અનુભવજે.”
સંસારીઓ વાસનાગ્રસ્ત હોય, અનીતિ કરતા હોય, અનેક બીજા પાપોથી ભરેલા હોય તો ય તેમાં ઝાઝું આશ્ચર્ય નથી. આવા પણ સંસારી માણસો જે સાચા હૃદયથી ધર્મક્રિયા કરતા હોય, પરમાત્માની ભક્તિ કરતા હોય, તો તે આશ્ચર્યની અને આનન્દની વાત છે.
આ વિધાનને પુષ્ટ કરને અકબર-બિરબલનો એક રમુજી પ્રસંગ જણાવું. અકબર અને બિરબલ
એક દિવસ બાદશાહ અકબરને બિરબલની મજાક કરવાનું મન થયું. સભાનું કામકાજ પત્યા પછી બિરબલને બાદશાહે કહ્યું, “અરે બિરબલ!
