Page Text
________________
રૂપી અને અરૂપી દ્રવ્યોનું સ્વરૂપ અને કર્મ પ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદ ] [ ૫૩ પણ વિદેશતા પ્રાપ્ત થતી નથી. આકાશ, ધર્મ અને અધર્મ એક એક જ દ્રવ્ય હોવાથી તેમાં તિર્યંચમુખી ભાવની વિવક્ષા અપ્રસ્તુત છે. તે ત્રણે દ્રવ્યમાં પિત–પિતાના પૂર્વોત્તર પયામાં અને અરૂપી સિદ્ધ જેમાં બેઉ પ્રકારે વિસદશતા પ્રાપ્ત થતી ન હોવાથી અરૂપી અગુરુલઘુ તત્વ છે.
રૂપીમાં વર્ણાદિ પર્યાયે હંમેશા પ્રાપ્ત થાય છે તેથી રૂપી સવર્ણ, ગંધ, સરસ અને સસ્પર્શ છે જ્યારે અરૂપી અવર્ણ, અધ, અરસ અને અસ્પર્શ છે. કારણ કે અરૂપી દ્રવ્યમાં વર્ણાદિ ગુણ હોતા નથી.
૨૪. કાળતત્ત્વ : કાળ અને આકાશ (Time & Space) આ બે પદાર્થોના સ્વરૂપ ( સંબંધમાં ભાગ્યે જ કોઈ બે દાર્શનિકે યા આધુનિક બે ફીલોસોફરે એક મત થતા જોવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે આધુનિક ગણિતજ્ઞ અને વૈજ્ઞાનિકેએ એક તારણ કાઢયું છે કે જે મપાય તે સદ્દભૂત વસ્તુ હોવી જોઈએ. કાળનું માપ થતું જોવાય છે અને આકાશમાં પણ લંબાઈ, પહોળાઈ આદિ માપ થતું જણાય છે તેથી આ બેઉ પદાર્થો સભૂત છે. ન્યૂટનના મતે આ બેઉ ભિન્ન સ્વતંત્ર અને સ્વતઃસિદ્ધ પદાર્થો છે; પરંતુ આ મતની વિરૂદ્ધ આઈનસ્ટાઈને દેશ-કાળને સાપેક્ષ પદાર્થ કહ્યો, યાને કે આ બે સ્વતઃસિદ્ધ પદાર્થ નથી પરંતુ અ ન્ય સાપેક્ષ એક જ પદાર્થ છે. એક વસ્તુ તે ચોક્કસ છે કે જગતની બધી વસ્તુ સાપેક્ષ તે હોઈ જ ન શકે, કારણ કે સાપેક્ષતા જેની અપેક્ષા રાખે છે તે છેવટે સ્વતઃસિદ્ધ નિરપેક્ષ પદાર્થ હોવો જ જોઈએ. આથી આઈનસ્ટાઈનનું એવું કહેવું તે હતું જ નહિ કે આ બેઉ ખરશંગવત્ અત્યંત અભાવરૂપ પદાર્થ છે. છતાં પણ તેઓ એટલું તે સિદ્ધ કરી શકયા કે આ બેમાં કોણ કેની અપેક્ષા રાખે છે. આ બેમાંથી કેઈ એક તે સ્વતઃસિદ્ધ પદાર્થ હો જ જોઈએ. આમ જે ન માનીએ તે બેઉને અભાવ જ પ્રાપ્ત થાય.
જૈનેના બે પ્રધાન સંપ્રદાયમાં પણ કાળ સંબંધિ મૌલિક મતભેદ છે.
દિગંબર મતે કાળ સ્વયં સ્વતઃસિદ્ધ લેકવ્યાપિ પદાર્થ છે-દ્રવ્ય છે, પરંતુ શ્વેતાંબર મતે કાળ સ્વયંસિદ્ધ પદાર્થ છે જ નહિ. પાંચ અસ્તિકાયથી ભિન્ન આ વિશ્વમાં કેઈપણ પદાર્થની સત્તા શ્વેતાંબરો માનતા જ નથી. આમ છે તે પછી કાળના અનુગામમાં હેતુ શું છે? જેવી રીતે વસ્તુમાં નાના-મોટા, ઉપર-નીચે, પૂર્વ–પશ્ચિમાદિને વ્યપદેશ થાય છે તેમાં આકાશ દ્રવ્ય હેતુ છે યાને કે તેથી આકાશ પદાર્થ સિદ્ધ થાય તેમ વસ્તુની કાળરૂપ “આકાશ”માં અવગાહના હોવાથી પહેલા–પછી, વહેલ–ડો ઈત્યાદિનું વિધાન જાગતીક પ્રસંગેના સંબંધમાં કરી શકાતું હોવાથી કાળ પણ સ્વતઃસિદ્ધ પદાર્થ સિદ્ધ કેમ ન થાય? આ બધા પ્રશ્નોની વધુ વિગતવાર ચર્ચા આપણે દ્રવ્યાનુયોગની વિચારણું કરતા કરશું પરંતુ હાલ તે એટલું જ વિચારશું કે કાળથી શું મપાય છે?
| SR No. | 023039 |
| Book Title | Jinpranit Karm Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kirti Maneklal Shah |
| Publisher | Kirti Maneklal Shah |
| Publication Year | 1983 |
| Total Pages | 152 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |