________________
સંવાદ પંચક
અંશ, મારા સુકુમાર લાલ, એવા તને એ દારુણ તપોભૂમિમાં જતો આ ચક્ષુથી હું નિહાળી શકું તે પહેલા આ હદય ભાંગી ગયું હશે.
કુમાર : તમારે આ મેહ અજ્ઞાન અને મિથ્યાત્વ ઉપર અવલંબી રહેલો છે. પ્રિય માતા, જ્યારે વિશ્વ અને ઈશ્વર સબંધીના ઉચ્ચતર સત્યે તમારા સમજવામાં આવશે ત્યારે એ અજ્ઞાન આપઆપ અળપાઈ જશે અને પછી આ પુત્રને બદલે આપ ફક્ત એક ચતન્યનું સ્કુલિંગ જ ત્યાં જઈ શકશે. હું પુત્ર છું તે ફક્ત આપનીજ દૃષ્ટિએ છું, પરંતુ તે દૃષ્ટિ એ એક પક્ષે જેમ સાચી નથી તેમ સ્થાયી પણ નથી. એક દષ્ટિ વિશેષના પ્રભાવે આપના હૃદયમાં ઉપસ્થિત થતા વ્યામોહને આઘાત ન થાય તેટલા ખાતર પ્રભુના ઘરના ઉચ્ચતમ અને પરમ સત્ય દૃષ્ટિ બિંદુના લાભથી મને વંચિત રાખવે તેમાં માતાના પુત્ર પ્રત્યેના પ્રેમની સાચી સફલતા. નથી, એમ તમે પણ અવશ્ય સ્વીકારશોજ.
માતાઃ માતાને પુત્ર પ્રત્યેને ધર્મ માતાઓએ પુત્ર પાસેથી શીખવો પડે એટલી હદે હજી સુધી માતૃહૃદયના ગૌરવ અને મહિમાને લેપ નથી થયો. જે હદય માતૃદયના ભાવ અનુભવી શકે નહીં તેમને માતાના ધર્મો નક્કી કરવાનો અધિકાર નથી. મુધ! માતાને પુત્ર ઉપરનો સ્નેહ અજ્ઞાન ઉપર અવલંબીને રહે છે એમ માનવામાં તારા પિતાનાજ જ્ઞાનની લઘુતા પ્રતીત થાય છે. માતાનો સ્નેહ ! હાય, ભેળા શિશુ! તે સ્નેહની લેશ પણ ઝાંખી તારા અંતરમાં કયાંથી આવી શકે ? તું તે પવિત્ર ભાવને કયાંથી સ્પર્શી શકે? આ પરમ વિસ્મયકર મહાયોજનામાંથી માતાને સ્નેહ અત્યારે ઊઠી જાય તે આજ ક્ષણે પૃથ્વી પરમ શૂન્યમાં લય પામી તેના મૂળ કારણમાં ભળી જાય! તું માતાના સ્નેહને આઘાત આપી પ્રશ્નના રાજ્યમાં પ્રવેશવામાં ધર્મ માને છે ? જે પ્રભુનું રાજ્ય માતાના સ્નેહથી વિરેધ ધરાવતું હોય તે તે રાજ્ય એ પ્રભુનું નહીં
