________________
અત્યંત ઉપકાર થતું હોવાથી જ્ઞાની પુરુષોએ તેને અ
ત્યંતર તપરૂપ લેખે છે.' ૫ અપ્રશસ્ત અને પ્રશસ્ત અથવા શુભ અને અશુભ અથવા
શુદ્ધ અને અશુદ્ધ એવા મુખ્યપણે ધ્યાનના બે ભેદ છે. આર્ત અને રૈદ્ર એ બે અપ્રશસ્ત તથા ધર્મ અને શુકલ એ બે પ્રશસ્ત ધ્યાનના ભેદ છે. કઈ પણ વસ્તુમાં ચિતનું એકાગ્રપણું થવું તે ધ્યાન કહેવાય છે. તેથી જે શુભ વસ્તુમાં ચિત્ત પરેવાયું હોય તે શુભ ધ્યાન અને અન્ય શુભ વસ્તુમાં ચિત્ત પરેવાયું હોય તો અશુભ ધ્યાન કહેવાય છે. મલીન વિચારવાળું ધ્યાન અશુદ્ધ કહેવાય છે અને નિર્મળ વિચારવાળું ધ્યાન શુદ્ધ કહેવાય છે. “મનુબેને બંધ અને મોક્ષનું મુખ્ય કારણ મનજ છે.” એમ જે કહેવાય છે. તે આવા શુભાશુભ ધ્યાનને લઈનેજ સમજવાનું છે. ક્ષણવારમાં પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિએ જે સાતમી નર્કનાં દળીયાં મેળવ્યાં અને પાછાં વિખેરી નાંખ્યા તે તથા ભરત મહારાજાએ ક્ષણવારમાં આરીસે અવકતાં
કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું તે સર્વે ધ્યાનને જ મહિમા છે. ૬ દેહ ઉપરને સર્વ મેહ તજીને અને મન વચનને પણ નિયમમાં રાખીને એકાગ્રપણે–નિશ્ચય થઈ આત્માને અરિહંત સિદ્ધ સંબધી શુદ્ધ ઉપગમાં જેી દે તે કાયેત્સર્ગ નામે અત્યંતર તપ કહેવાય છે. આવા કાર્યોત્સર્ગથી અનેક મહાત્માઓ અક્ષય સુખને પામ્યા છે, અને અનેક સ્વર્ગના અધિકારી થયા છે, તેથી દરેક મેક્ષાથી જને તેને અવશ્ય અભ્યાસ કરે એગ્ય છે. અભ્યાસ
