________________
ત્રીજો પ્રકાર – બીજા પ્રકાર મુજબ પ્રત્યયો જાણવા.
નિયમો
૧.
જ્યારે અઘતન ભૂતકાળ નકારદર્શક મા અવ્યય સાથે આજ્ઞાર્થના અર્થમાં વપરાય છે ત્યારે ભૂતકાળની નિશાની અ લોપાય છે.
દા.ત. મા ણં મમ: । – તમે જાઓ નહિં.
પહેલો પ્રકાર
૧.
આ પ્રકાર માત્ર પરૌંપદી છે. પરમૈપદીના સ્ પ્રત્યય પૂર્વે ધાતુના અન્ય આ નો લોપ થાય છે.
દા.ત. લ = અઃ।
૨. આ પ્રકારના ધાતુના આત્મનેપદી રૂપ ચોથા કે પાંચમા પ્રકાર પ્રમાણે થાય છે. ૩.(A) પા (પીવું), સ્થા, વા, થા અને બીજા ધાતુઓના ૫ અને થા અંગો થતા હોય એવા ધાતુઓ તથા રૂ (જવું) નો આદેશ થતો TM અને મૂ (થવું) આટલા ધાતુઓ આ પ્રકારના છે.
El.d. T =
યાત્પર્=સત્ત
(B) મૂ માટે તૃ. પુ. બ. વ. નો પ્રત્યય અન્ છે. સ્વરાદિ પ્રત્યય પૂર્વે વ ઉમેરાય છે.
દા.ત. મૂ=અમૂવન્
૪.
ધ્રા, ઘે, શો, સો અને છો વિકલ્પે પ્રથમ પ્રકારના છે. બીજા રૂપો છઠ્ઠા પ્રકાર પ્રમાણે થાય છે. થે ત્રીજા પ્રકારનો પણ છે.
દા.ત. શો = અશાત્ । થે = અથાત્ ।
બીજો પ્રકાર
૧.(A) દરેક ધાતુ પર ૐ લાગ્યા બાદ પ્રત્યય લાગે છે. દા.ત. પુ = અ + પુણ્ + અ + ત્ = અનુષત્ । (B) ઞ થી શરૂ થતા પ્રત્યય પર આ અ લોપાય છે.
દા.ત. પુ = અ + પુસ્ + અ + અન્ = અપુષન્ ।
*
(C) વ અને મ થી શરૂ થતા પ્રત્યય પૂર્વે આ નો આ થાય છે. તથા સ્વરની ગુણ-વૃદ્ધિ
થતી નથી.
સુ. સં. મન્દિરાન્તઃ પ્રવેશિકા ૨૨૩
પાઠ
..
૨૨
