________________
(A) આ સમાસમાં નામ પરિણામ બતાવનાર શબ્દ સાથે જોડાય છે. તથા કર્તાના અર્થમાં કે કર્મ ના સાધનના અર્થમાં હોય ત્યારે પણ કોઈવાર ક્રિયાપદ પરથી સાધિતરૂપો જોડે જોડાય છે.
દા.ત. શીતયા હs = ગંભારહs: । હરિના ત્રાતઃ = ાિત : /
(B) પૂર્વપદ કોઈ નામ હોય અને ઉત્તરપદ પૂર્વ, સટ્ટા, સમ, ન કે તેના જેવા અર્થવાળા શબ્દો તેમજ નહ, નિપુળ, મિશ્ર અને રત્ના સાથે જોડાતાં આ સમાસ થાય છે.
દા.ત. માસેન પૂર્વઃ = માલપૂર્વ: । માત્રા સદૃશ = માતૃમશઃ ।
भगिन्या समः = भगिनीसमः । वाचा कलहः
= વાહ ! आचारेण निपुण: = आचारनिपुणः । लवणेन मिश्रः = लवणमिश्रः । आचारेण श्लक्ष्ण: = आचारश्लक्ष्णः ।
(C) ખોરાકને સ્વાદિષ્ટ બનાવનારી વસ્તુના અર્થમાં તૃતીયા વપરાઈ હોય અને તેની પછીના શબ્દનો ‘એક જાતનું અન્ન’ એવો અર્થ થતો હોય તો તે બેનો સમાસ થાય છે.
દા.ત. યુકેન થાના: = મુલધાના: I
૪. ચતુર્થી વિભક્તિ તત્પુરુષ સમાસ
(A) નામથી સૂચિત વસ્તુઓથી બનાવેલા વસ્તુદર્શક નામ સાથે આ સમાસ થાયછે.
દા.ત. યૂપાય તારું = યૂપીરું |
(B)પૂર્વપદ કોઈ નામ હોય અને ઉત્ત૨૫દ અર્થ, વત્તિ, હિત, सुख અને રક્ષિત જોડે આ સમાસ થાય છે. અર્થ સાથે જો સમાસ થાય તો સમસ્ત શબ્દ વિશેષણ થાય છે. અને તેને તેના વિશેષ્યના લિંગ-વચન લાગે છે.
દા.ત. દ્વિનાય અયમ્ = દિનાર્થ: ।દ્વિનાય શ્યમ્ = દિનાર્થી ।
દ્વિનાય ડ્રમ્ = દિનાર્થમ્ । ભૂતમ્યો વત્તિઃ = ભૂતવૃત્તિ: i ગવે હિતમ્ = ગોહિતમ્ । નવે મુહમ્ = મોસુલમ્ । गवे रक्षितम् = गोरक्षितम् ।
૫. પંચમી વિભક્તિ તત્પુરુષ સમાસ
જ્જુ સુ. સં. મન્દિરાન્તઃ પ્રવેશિકા ૧૮૯
પાઠ – ૧૯
