________________
પાઠ - ૬
म्
દ્વિતીયા વિભક્તિ ૧. ૩ કારાંત નામ
પ્રત્યયો એકવચન દ્વિવચન
બહુવચન પુલિંગ
आन् પુલિંગ बुधम् बुधौ
बुधान् નપુંસગલિંગ – પ્રથમ પ્રમાણે
ભૂમિકા ૧. નપુંસકલિંગ નામોની દ્વિતીયા વિભક્તિના રૂપ હંમેશાં પ્રથમ વિભક્તિ જેવા જ હોય છે.
નિયમો ૧. પદાંતે કે મો હોય ને પછી આવે, તો એ અપૂર્વના સ્વરમાં એટલે કે મો માં
ડૂબી જાય છે. એટલે એ બોલાતો નથી ને એ લખાતો નથી, પણ એને ઠેકાણે (ડ) અવગ્રહ ચિહ્ન ઘણું કરીને મૂકવામાં આવે છે:
દા.ત. વને + : = વનેડ%: I aો + અપ્તિ = અશ્વોડક્તિા ૨. ક્રિયાપદ ગતિવાચક હોય તો જે સ્થાને જવાનું હોય તે સ્થાન બતાવનાર શબ્દ
દ્વિતીયા વિભક્તિમાં અને કોઈ વખત ચતુર્થી વિભક્તિમાં આવે છે.
દા.ત. ગ્રામં કચ્છતિ ગ્રામ તિ ૩. હસ્વ કે દીર્ઘટ્ટ, ૩, 22 , + કોઈ પણ વિજાતીય સ્વર = , ૩, ૪, 7 ના
સ્થાને અનુક્રમે ચું, ૬, ૬, મૂકાય છે. દિ. 4. તિ + ૩ur = પ્રત્યુષ્ય મધુ + અત્નમત = મધ્ધમતા
- માતૃ + સર્વિ=માત્રાદ્રિા ૪. પદાંતે +, , , , , ૬ =7નો અનુસ્વાર અને વિસર્ગ થાય છે. આ
સંધિમાં એવા વિસર્ગનો પછી થાય છે (જુઓ પૃષ્ઠ ૨૨ નો નિયમ - ૫)
દા.ત. નરાન્ + = નરાંશ વિડીલીન્ + તાડથતિ = વિરાર્તીસ્તા તિા પ. + ધાતુ (આરોહણ કરવું), જ્યાં ચઢવાનું હોય તેને દ્વિતીયા વિભક્તિ લાગે. હજ સુબોધ સંસ્કૃતમાર્ગોપદેશિકા ર ૨૪ છ છ છ પાઠ - ૬ છે
