________________
૧૨૪]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન.. ક્રોધાદિ એ આત્માના સ્વભાવ છે?
આત્મા સ્વયં પૂર્ણ, અખંડજ્ઞાનાત્મક તથા આત્મલીન હોવાથી, ક્રોધાદિ એ એના માટે અસ્વાભાવિક છે, એમ સ્પષ્ટ માલુમ પડી આવે છે. ક્રોધાદિ સમયે શરીર જલે છે અને આત્મા બેચેની અનુભવે છે. ક્રોધાદિને રોકવાનો પ્રયત્ન કરવાથી તે રેકી શકાય છે, ઓછા કરી શકાય છે અને એ ઓછા થવાથી આત્મામાં શાન્તિ, જ્ઞાન આદિ ગુણ વધે છે. એથી પણ ક્રોધાદિ એ અસ્વાભાવિક અને ક્રોધાદિને અભાવ એ સ્વાભાવિક છે, એ સિદ્ધ થાય છે. ઇચ્છા પણ અસ્વાભાવિક :
એ રીતે ઈચ્છા પણ વધી કે ઘટી શકે છે. ઈચ્છાથી અશાન્તિ થાય છે, એટલું જ નહિ પણ આત્મા સ્વયં ઈચ્છાને વ્યાધિસમાન અનુભવે છે. તેથી એને મિટાવવા, નાશ કરવા કે તૃપ્ત કરવા અવિરત પ્રયત્ન કરે છે. એટલા માટે ઈચ્છા એ પણ શુદ્ધ સ્વભાવ નથી. ઈચછા એક તરફ આત્માને પર પદાર્થોને ભિખારી બનાવે છે અને બીજી તરફ આત્માની પરાધીનતા વધારે છે. ઈચ્છાની સદા ચચળતા અને નિરંતર અતૃપ્તતા પણ, એજ સૂચવે છે કે-ઈચ્છા એ આત્માને સ્વભાવ નથી. કારણ કે–આત્મા સ્વભાવથી ચંચળ નથી પણ સ્થિર છે તથા અતૃપ્ત નથી પણ પરિપૂર્ણ હોવાથી સ્વ ગુણે વડે જ તૃપ્ત છે. પૂર્ણતાના અનુભવ વિના આત્માને શાન્તિ મળતી નથી, એથી પણ ઈચ્છા એ સ્વાભાવિક નથી પણ અસ્વાભાવિક છે, એમ સિદ્ધ થાય છે. રાગદ્વેષ આત્મસ્વભાવ નથી:
આત્મા સંપૂર્ણ જ્ઞાન અને આનન્દમય લેવાથી, એને કઈ વસ્તુના જ્ઞાનથી રતિ અને કઈ વસ્તુના જ્ઞાનથી અરતિ
